ਅਨੁਵਾਦ:ਕਮਜ਼ੋਰ
ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਗਵਰਨੇਸ ਜੂਲੀਆ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਟਡੀ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ—"ਬੈਠ ਜੂਲੀਆ। ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਤਨਖਾਹ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਨਾਲ ਤੈਨੂੰ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜਾਣ ਸਕਿਆ ਹਾਂ, ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤਾਂ ਕਦੇ ਪੈਸੇ ਮੰਗੇਂਗੀ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਖੁਦ ਤੈਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁਨਾ ਹਾਂ। ਹਾਂ, ਤਾਂ ਦੱਸੋ ਤੁਹਾਡੀ ਤਨਖਾਹ ਕਿੰਨੀ ਤੈਅ ਹੋਈ ਸੀ? ਤੀਹ ਰੂਬਲ ਮਹੀਨਾ ਤੈਅ ਹੋਈ ਸੀ ਨਾ?"
"ਜੀ ਨਹੀਂ, ਚਾਲ੍ਹੀ ਰੂਬਲ ਮਹੀਨਾ।" ਜੂਲੀਆ ਨੇ ਮਰੀਅਲ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ। " ਨਹੀਂ ਭਾਈ ਤੀਹ। ਮੈਂ ਡਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਗਵਰਨੇਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੀਹ ਰੂਬਲ ਮਹੀਨਾ ਹੀ ਦਿੰਦਾ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਅੱਛਾ . . . ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨ ਹੋਏ ਹਨ, ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਹੀ ਨਾ?"
"ਜੀ ਨਹੀਂ, ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪੰਜ ਦਿਨ।"
"ਕੀ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੈਂ! ਠੀਕ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਭਾਈ, ਮੈਂ ਡਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਨੋਟ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਤਾਂ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਬਣਦੇ ਨੇ — ਸੱਠ ਰੂਬਲ। ਲੇਕਿਨ ਸੱਠ ਰੂਬਲ ਉਦੋਂ ਬਣਨਗੇ, ਜਦੋਂ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੀ ਨਾਗਾ ਨਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ। ਤੂੰ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਮਨਾਈ ਹੈ। ਐਤਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤੂੰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਕੋਲੀਆ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਘੁਮਾਉਣ ਲੈ ਗਈ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਤੂੰ ਤਿੰਨ ਛੁੱਟੀਆਂ ਹੋਰ ਲਈਆਂ ਹਨ।" ਜੂਲੀਆ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਪੀਲਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਉਹ ਵਾਰ—ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਡਰੈਸ ਦੀਆਂ ਸਿਲਵਟਾਂ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲੱਗੀ। ਬੋਲੀ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਨਹੀਂ।
" ਹਾਂ, ਤਾਂ ਨੌਂ ਐਤਵਾਰ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਛੁੱਟੀਆਂ ਯਾਨੀ ਬਾਰਾਂ ਦਿਨ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਮਤਲਬ ਇਹ ਕਿ ਤੇਰੇ ਬਾਰਾਂ ਰੂਬਲ ਕਟ ਗਏ। ਉੱਧਰ ਕੋਲੀਆ ਚਾਰ ਦਿਨ ਬੀਮਾਰ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਤੂੰ ਸਿਰਫ ਤਾਨੀਆ ਨੂੰ ਹੀ ਪੜ੍ਹਾਇਆ। ਪਿਛਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਸਾਡੇ ਦੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਬੀਵੀ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ ਬਾਅਦ ਛੁੱਟੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਤਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕਿੰਨੇ ਨਾਗੇ ਹੋ ਗਏ? ਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸੱਤ ਉਨ੍ਹੀ। ਤੁਹਾਡਾ ਹਿਸਾਬ ਕਿੰਨਾ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਇੱਕਤਾਲੀ। ਇੱਕਤਾਲੀ ਰੂਬਲ। ਠੀਕ ਹੈ ਨਾ?"
ਜੂਲੀਆ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਥਰੂ ਛਲਛਲਾ ਆਏ। ਉਹ ਹੌਲੀ ਜਿਹੇ ਖੰਘੀ। ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣਾ ਨੱਕ ਪੂੰਝਿਆ, ਲੇਕਿਨ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਇੱਕ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਨਾ ਨਿਕਲਿਆ। "ਹਾਂ ਇੱਕ ਗੱਲ ਤਾਂ ਮੈਂ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਸੀ ਮੈਂ ਡਾਇਰੀ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ — ਪਹਿਲੀ ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਤੂੰ ਚਾਹ ਦੀ ਪਲੇਟ ਅਤੇ ਪਿਆਲੀ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਪਿਆਲੀ ਦਾ ਮੁੱਲ ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਵੀ ਹੈ? ਮੇਰੀ ਕਿਸਮਤ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨੁਕਸਾਨ ਉਠਾਉਣਾ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਚਲੋ, ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਦੋ ਰੂਬਲ ਹੀ ਕਟੂੰਗਾ। ਹੁਣ ਵੇਖੋ, ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵੱਲ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਾ? ਉਸ ਦਿਨ ਤੂੰ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਤੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਬਚਾਕੇ ਕੋਲੀਆ ਦਰਖਤ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਫਸ ਕੇ ਉਸਦੀ ਜੈਕਟ ਫਟ ਗਈ। ਉਸਦੀ ਭਰਪਾਈ ਕੌਣ ਕਰੇਗਾ? ਤਾਂ ਦਸ ਰੂਬਲ ਉਸਦੇ ਕਟ ਗਏ। ਤੇਰੀ ਇਸ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਾਡੀ ਨੌਕਰਾਨੀ ਨੇ ਤਾਨੀਆ ਦੇ ਨਵੇਂ ਜੁੱਤੇ ਚੁਰਾ ਲਏ। ਹੁਣ ਵੇਖੋ ਭਾਈ, ਤੁਹਾਡਾ ਕੰਮ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖ ਭਾਲ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੰਮ ਦੇ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਪੈਸੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਢਿੱਲ ਦਵੇਂਗੀ ਤਾਂ ਪੈਸੇ ਤਾਂ ਕੱਟਣੇ ਹੀ ਪੈਣਗੇ। ਮੈਂ ਕੋਈ ਗਲਤ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਨਾ?
"ਤਾਂ ਜੁੱਤੀਆਂ ਦੇ ਪੰਜ ਰੂਬਲ ਹੋਰ ਕਟ ਗਏ ਅਤੇ ਹਾਂ, ਦਸ ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਦਸ ਰੂਬਲ ਦਿੱਤੇ ਸਨ . . .।"
"ਜੀ ਨਹੀਂ, ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ…।"
ਜੂਲੀਆ ਨੇ ਦੱਬੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹਿਆ।
"ਤਾਂ ਕੀ ਮੈਂ ਝੂਠ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ? ਮੈਂ ਡਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਹਰ ਚੀਜ ਨੋਟ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਤੈਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਦਿਖਾਵਾਂ ਡਾਇਰੀ?"
"ਜੀ ਨਹੀਂ। ਤੁਸੀਂ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਦਿੱਤੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ।"
"ਦਿੱਤੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ ਨਹੀਂ, ਦਿੱਤੇ ਹਨ।"
ਮੈਂ ਕਠੋਰ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲਿਆ।
"ਤਾਂ ਠੀਕ ਹੈ, ਘਟਾਓ ਸੱਤਾਈ ਇੱਕਤਾਲੀ ਵਿੱਚੋਂ. . . ਬਚੇ ਚੌਦਾਂ . . . . ਕਿਉਂ ਹਿਸਾਬ ਠੀਕ ਹੈ ਨਾ?"
ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ ਭਰ ਉਠੀਆਂ। ਉਸਦੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਮੁੜ੍ਹਕਾ ਛਲਛਲਾ ਆਇਆ। ਉਸਦੀ ਅਵਾਜ ਕੰਬਣ ਲੱਗੀ। ਉਹ ਹੌਲੀ ਜਿਹੇ ਬੋਲੀ, "ਮੈਨੂੰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇੱਕ ਹੀ ਵਾਰ ਕੁੱਝ ਪੈਸੇ ਮਿਲੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਤੁਹਾਡੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਰੂਬਲ। ਜਿਆਦਾ ਨਹੀਂ।"
"ਅੱਛਾ!" ਮੈਂ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਿਆ, "ਅਤੇ ਇੰਨੀ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸੀ ਵੀ ਨਹੀਂ? ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਤੇਰੀ ਮਾਲਕਿਨ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸੀ। ਵੇਖੋ, ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਨਾ ਅਨਰਥ। ਖੈਰ, ਮੈਂ ਇਸਨੂੰ ਵੀ ਡਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਹਾਂ ਤਾਂ ਚੌਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਘਟਾ ਦੋ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੇਰੇ ਬਚਦੇ ਹਨ ਗਿਆਰਾਂ ਰੂਬਲ। ਬੋਲੋ ਭਾਈ, ਇਹ ਰਹੀ ਤੇਰੀ ਤਨਖਾਹ . .? ਇਹ ਗਿਆਰਾਂ ਰੂਬਲ। ਵੇਖ ਲੈ, ਠੀਕ ਹੈ ਨਾ?
ਜੂਲੀਆ ਨੇ ਕੰਬਦੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਗਿਆਰਾਂ ਰੂਬਲ ਲੈ ਲਏ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ਟਟੋਲ ਕੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਵਿੱਚ ਠੂਸ ਲਿਆ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਿਨੀਤ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ— "ਜੀ ਧੰਨਵਾਦ।" ਮੈਂ ਗ਼ੁੱਸੇ ਨਾਲ ਅੱਗ ਬਬੂਲਾ ਹੋਣ ਲਗਾ। ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਟਹਿਲਦੇ ਹੋਏ ਮੈਂ ਗੁੱਸੇ ਭਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ—
"ਧੰਨਵਾਦ ਕਿਸ ਗੱਲ ਦਾ?"
"ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦਿੱਤੇ — ਇਸ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ।"
ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭੱਗ ਚੀਖਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, "ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਧੰਨਵਾਦ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈਂ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਤੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦੀ ਹੈਂ ਕਿ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਠਗ ਲਿਆ ਹੈ। ਤੈਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਤੇਰੇ ਪੈਸੇ ਹੜਪ ਕੇ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਧੰਨਵਾਦ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈਂ।"
"ਜੀ ਹਾਂ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਜਿੱਥੇ—ਜਿੱਥੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਪੈਸਾ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਤੁਸੀਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕੁੱਝ ਤਾਂ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋ।" ਉਸਨੇ ਮੇਰੇ ਕ੍ਰੋਧ ਤੇ ਠੰਡੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਛਿੱਟੇ ਮਾਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ। "ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਇੱਕ ਪੈਸਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਜੂਲੀਆ! ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣਕੇ ਜਰਾ ਵੀ ਅਚਰਜ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।" ਮੈਂ ਕਿਹਾ। ਫਿਰ ਆਵਾਜ਼ ਮੱਧਮ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਬੋਲਿਆ — "ਜੂਲੀਆ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਲਈ ਮਾਫ ਕਰ ਦੇਣਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਛੋਟਾ—ਜਿਹਾ ਕਰੂਰ ਮਜਾਕ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਵੇਖ ਜੂਲੀਆ, ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਇੱਕ ਪੈਸਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਟੂੰਗਾ।"
"ਵੇਖ, ਇਹ ਤੇਰੇ ਅੱਸੀ ਰੂਬਲ ਰੱਖੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਤੈਨੂੰ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਲੇਕਿਨ ਇਸਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਕੁੱਝ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹਵਾਂਗਾ।"
"ਜੂਲੀਆ! ਕੀ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਭਲਾ ਕਹਲਾਏ ਜਾਣ ਲਈ ਇੰਨਾ ਦੱਬੂ ਅਤੇ ਬੋਦਾ ਬਣ ਜਾਵੇ ਕਿ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਜੋ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੋਵੇ, ਤੇ ਉਹ ਉਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਤੱਕ ਨਾ ਕਰੇ? ਬਸ ਚੁਪਚਾਪ ਸਾਰੀਆਂ ਜਿਆਦਤੀਆਂ ਸਹਿੰਦਾ ਜਾਵੇ? ਨਹੀਂ ਜੂਲੀਆ, ਇਹ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾਮੋਸ਼ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਚੱਲੇਗਾ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣ ਲਈ ਤੈਨੂੰ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਮਤ ਭੁੱਲੋ ਕਿ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਬੋਲੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ . . .।"
ਜੂਲੀਆ ਨੇ ਇਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਸੁਣਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਚੁਪਚਾਪ ਚਲੀ ਗਈ। ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਸੋਚਿਆ— ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਮਜੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾ ਲੈਣਾ ਕਿੰਨਾ ਆਸਾਨ ਹੈ!