ਬਾਤਾਂ ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ/ਚਿੜੀ ਤੇ ਖਿੱਲ

by ਸੁਖਦੇਵ ਮਾਦਪੁਰੀ

ਚਿੜੀ ਤੇ ਖਿੱਲ

ਇੱਕ ਸੀ ਚਿੜੀ। ਉਹਨੂੰ ਬਹੁਤ ਭੁੱਖ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉੱਡਦੇ ਉੱਡਦੇ ਉਹਨੂੰ ਇੱਕ ਝਿਊਰੀ ਭੱਠੀ ਤੇ ਦਾਣੇ ਭੁੰਨਦੀ ਦਖਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਉਹਨੇ ਭੱਠੀ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਮੱਕੀ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਦੀ ਭੁੱਜੀ ਹੋਈ ਖੁੱਲ ਚੁੱਕ ਲਈ ਤੇ ਇੱਕ ਖੁੰਢ ਉੱਤੇ ਜਾ ਬੈਠੀ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਖਿਲ ਖਾਣ ਲਈ ਖੁੱਢ ਤੋਂ ਰੱਖੀ ਤਾਂ ਉਹ ਖੁੰਢ ਦੀ ਤੇੜ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਈ। ਚਿੜੀ ਨੇ ਬੜੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਖਿੱਲ ਤੋੜ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾ ਨਿਕਲੀ। ਚਿੜੀ ਉਥੋਂ ਉੱਡ ਕੇ ਤਰਖਾਣ ਪਾਸ ਪੁੱਜੀ ਤੇ ਬੋਲੀ, "ਤਖਾਣਾ ਖਾਣਾ ਖੁੰਢ ਪਾੜ ਦੇ।"
ਤਰਖਾਣ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਕਹਿੰਦਾ, "ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਪਾੜਾਂ।

{{center|<poem>ਤਖਾਣ ਖੁੰਢ ਪਾੜਦਾ ਨੀ
ਖੁੰਢ ਖਿੱਲ ਛੱਡਦਾ ਨੀ
ਚਿੜੀ ਵਿਚਾਰੀ ਕਿਣ ਜੀਵੇ

ਚਿੜੀ ਓਥੋਂ ਉੱਡ ਕੇ ਰਾਜੇ ਕੋਲ ਆਈ। ਕਹਿੰਦੀ, "ਰਾਜਾ ਰਾਜਾ ਤੂੰ ਤਖਾਣ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇ।"

ਰਾਜਾ ਕਹਿੰਦਾ, "ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਮਾਰਾਂ। ਚਿੜੀ ਇਹ ਆਖਦੀ ਹੋਈ ਉਥੋਂ ਉਡਗੀ:

ਰਾਜਾ ਤਖਾਣ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਨੀ
ਤਖਾਣ ਖੁੰਢ ਪਾੜਦਾ ਨੀ
ਖੁੰਢ ਖਿੱਲ ਛੱਡਦਾ ਨੀ
ਚਿੜੀ ਵਿਚਾਰੀ ਕਿਕਣ ਜੀਵੇ

ਚਿੜੀ ਫੇਰ ਰਾਣੀ ਕੋਲ ਗਈ, "ਰਾਣੀ ਰਾਣੀ ਤੂੰ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਰੁੱਸ ਜਾ।" ਰਾਣੀ ਨੇ ਝੱਟ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, "ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਰੁੱਸਾਂ?

ਚਿੜੀ ਉਥੋਂ ਵੀ ਇਹ ਗਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਉੱਡ ਗਈ:
ਰਾਣੀ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਰੁੱਸਦੀ ਨੀ
ਰਾਜਾ ਤਖਾਣ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਨੀ
ਤਖਾਣ ਖੁੱਢ ਪਾੜਦਾ ਨੀ
ਖੁੰਢ ਖੁੱਲ ਛੱਡਦਾ ਨੀ
ਚਿੜੀ ਵਿਚਾਰੀ ਕਿਕਣ ਜੀਵੇ

</poem>}} ਚਿੜੀ ਸੱਪਾਂ ਕੋਲ ਗਈ ਤੇ ਬੋਲੀ, “ਸੱਪੋ ਸੱਪੋ ਤੁਸੀਂ ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਲੜ ਜਾਵੋ।"

“ਅਸੀਂ ਕਿਉਂ ਲੜੀਏ ਸੱਪਾਂ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ। ਚਿੜੀ ਏਥੋਂ ਵੀ ਗਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਉੱਡ ਗਈ।

ਸੱਪ ਰਾਣੀ ਦੇ ਲੜਦਾ ਨੀ
ਰਾਣੀ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਰੁੱਸਦੀ ਨੀ
ਰਾਜਾ ਤਖਾਣ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਨੀ
ਖਾਣ ਖੁੰਢ ਪਾੜਦਾ ਨੀ
ਖੁੰਢ ਖਿੱਲ ਛੱਡਦਾ ਨੀ
ਚਿੜੀ ਵਿਚਾਰੀ ਕਿਕਣ ਜੀਵੇ

ਚਿੜੀ ਸੋਟਿਆਂ ਪਾਸ ਗਈ। “ਸੋਇਓ ਸੋਟਿਓ ਤੁਸੀਂ ਸੱਪਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਵੋ।” ਸੋਟੇ ਕਹਿੰਦੇ, “ਅਸੀਂ ਕਿਉਂ ਮਾਰੀਏ, ਸੱਪਾਂ ਨੇ ਸਾਡਾ ਕੀ ਵਿਗਾੜਿਐ।” ਚਿੜੀ ਉਹਨਾਂ ਪਾਸੋਂ ਇਹ ਗਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਉੱਡ ਗਈ

ਸੋਟੇ ਸੱਪ ਨੂੰ ਮਾਰਦੇ ਨੀ
ਸੱਪ ਰਾਣੀ ਦੋ ਲੜਦਾ ਨੀ
ਰਾਣੀ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਰੁੱਸਦੀ ਨੀ
ਰਾਜਾ ਤਖਾਣ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਨੀ
ਤਖਾਣ ਖੁੰਢ ਪਾੜਦਾ ਨੀ
ਖੁੰਢ ਖਿੱਲ ਛੱਡਦਾ ਨੀ
ਚਿੜੀ ਵਿਚਾਰੀ ਕਿਕਣ ਜੀਵੇ

ਚਿੜੀ ਅੱਗ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਕਹਿੰਦੀ, “ਅੱਗੇ ਅੱਗੇ ਤੂੰ ਸੋਟਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦੇ।”

ਅੱਗ ਨੇ ਵੀ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, “ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਚਾਲਾਂ ਚਿੜੀ ਉਥੋਂ ਵੀ ਇਹ ਗਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਉੱਡ ਗਈ

ਅੱਗ ਸੋਟਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਲਦੀ ਨੀ
ਸੋਟੇ ਸੱਪ ਨੂੰ ਮਾਰਦੇ ਨੀ
ਸੱਪ ਰਾਣੀ ਦੇ ਲੜਦਾ ਨੀ
ਰਾਣੀ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਰੁੱਸਦੀ ਨੀ
ਰਾਜਾ ਤਖਾਣ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਨੀ
ਤਖਾਣ ਖੁੱਢ ਪਾੜਦਾ ਨੀ
ਖੁੱਢ ਖਿੱਲ ਛੱਡਦਾ ਨੀ
ਚਿੜੀ ਵਿਚਾਰੀ ਕਿਕਣ ਜੀਵੇ

ਚਿੜੀ ਦਰਿਆ ਤੇ ਗਈ ਤੇ ਪਾਣੀ ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, “ਪਾਣੀਆਂ-ਪਾਣੀਆਂ ਤੂੰ ਅੱਗ ਨੂੰ ਬੁਝਾ ਦੇ।”

ਪਾਣੀ ਕਹਿੰਦਾ, “ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਬਝਾਵਾਂ, ਉਹ ਮੇਰਾ ਕੀ ਲੈਂਦੀ ਐ।

ਪਾਣੀ ਅੱਗ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਂਦਾ ਨੀ
ਅੱਗ ਸੋਟਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਲਦੀ ਨੀ
ਸੋਟੇ ਸੱਪ ਨੂੰ ਮਾਰਦੇ ਨੀ
ਸੱਪ ਰਾਣੀ ਦੇ ਲੜਦਾ ਨੀ
ਰਾਣੀ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਰੁੱਸਦੀ ਨੀ
ਰਾਜਾ ਤਖਾਣ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਨੀਂ
ਤਖਾਣ ਖੁੰਢ ਪਾੜਦਾ ਨੀ
ਖੁੰਢ ਖੁੱਲ ਛੱਡਦਾ ਨੀਂ
ਚਿੜੀ ਵਿਚਾਰੀ ਕਿਕਣ ਜੀਵੇ

ਚਿੜੀ ਊਠਾਂ ਕੋਲ ਆਈ। "ਉਠੋ ਉਠੋ ਤੁਸੀਂ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਸੜ੍ਹਾਕ ਜਾਓ।" ਉਹ ਵੀ ਨਾ ਮੰਨੇ, "ਅਸੀਂ ਕਿਉਂ ਸੜ੍ਹਾਕੀਏ। ਚਿੜੀ ਉਥੋਂ ਫੇਰ ਗਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਉੱਡ ਗਈ:

ਉੱਠ ਪਾਣੀ ਸੜ੍ਹਾਕਦੇ ਨੀ
ਪਾਣੀ ਅੱਗ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਂਦਾ ਨੀ
ਅੱਗ ਸੋਟਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਲਦੀ ਨੀ
ਸੋਟੇ ਸੱਪ ਨੂੰ ਮਾਰਦੇ ਨੀ।
ਸੱਪ ਰਾਣੀ ਦੇ ਲੜਦਾ ਨੀ
ਰਾਣੀ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਰੁੱਸਦੀ ਨੀ
ਰਾਜਾ ਤਖਾਣ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਨੀ
ਤਖਾਣ ਖੁੰਢਾ ਪਾੜਦਾ ਨੀ
ਖੁੰਢ ਖੁੱਲ ਛੱਡਦਾ ਨੀ
ਚਿੜੀ ਵਿਚਾਰੀ ਕਿਕਣ ਜੀਵੇ

ਚਿੜੀ ਚੂਹਿਆਂ ਪਾਸ ਗਈ। "ਚੂਹਿਓ ਚੁਹਿਓ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨਕਲਾਂ ਟੁੱਕ ਦਿਓ।"

ਚੂਹੇ ਵੀ ਉਹਦੇ ਆਖੇ ਨਾ ਲੱਗੇ, "ਅਸੀਂ ਕਿਉਂ ਟੁੱਕੀਏ।" ਚਿੜੀ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਕੇ ਉਥੋਂ ਵੀ ਗਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਉੱਡ ਗਈ:

ਚੂਹੇ ਨਕੇਲਾਂ ਟੁੱਕਦੇ ਨੀ
ਊਂਠ ਪਾਣੀ ਸੜਾਕਦੇ ਨੀ
ਪਾਣੀ ਅੱਗ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਂਦਾ ਨੀ
ਅੱਗ ਸੋਟਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਲਦੀ ਨੀ
ਸੋਟੇ ਸੱਪ ਨੂੰ ਮਾਰਦੇ ਨੀ
ਸੱਪ ਰਾਣੀ ਦੇ ਲੜਦਾ ਨੀ
ਰਾਣੀ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਰੁੱਸਦੀ ਨੀ
ਰਾਜਾ ਤਖਾਣ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਨੀ

ਤਖਾਣ ਖੁੰਢ ਪਾੜਦਾ ਨੀ
ਖੁੱਡ ਖਿੱਲ ਛੱਡਦਾ ਨੀ
ਚਿੜੀ ਵਿਚਾਰੀ ਕਿਕਣ ਜੀਵੇ

ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਕੇ ਚਿੜੀ ਬਿੱਲੀਆਂ ਪਾਸ ਗਈ। ਉਹਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਵਾਰਤਾ ਦੱਸੀ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਬਿੱਲੀਓ ਬਿੱਲੀਓ ਤੁਸੀਂ ਚਹਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਲਵੇ।

ਬਿੱਲੀਆਂ ਝੱਟ ਬੋਲੀਆਂ, “ਲਿਆ ਅਸੀਂ ਹੁਣੇ ਖਾਨੀਆਂ।

ਚਿੜੀ ਬਿੱਲੀਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚੂਹਿਆਂ ਪਾਸ ਪੁੱਜੀ। ਚੂਹੇ ਬਿੱਲੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਡਰ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ, “ਚਿੜੀਏ ਅਸੀਂ ਹੁਣੇ ਜਾ ਕੇ ਊਂਠਾਂ ਦੀਆਂ ਨਕਲਾਂ ਟੁੱਕਦੇ ਆਂ।'

ਉਹ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਊਂਠਾਂ ਪਾਸ ਗਈ। ਊਂਠਾਂ ਨੇ ਚੂਹੇ ਵੇਖ ਕੇ ਆਖਿਆ, "ਅਸੀਂ ਹੁਣੇ ਸਾਰਾ ਪਾਣੀ ਸੜਾਕੇ ਜਾਂਦੇ ਆਂ।"

ਚਿੜੀ ਊਂਠਾਂ ਸਣੇ ਦਰਿਆ ਤੇ ਪੁੱਜੀ। ਦਰਿਆ ਝੱਟਪੱਟ ਬੋਲਿਆ, “ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਅੱਗ ਬੁਝਾ ਦਿਨਾਂ।”

ਦਰਿਆ ਹੈਰੀਂ ਚਿੜੀ ਸਮੇਤ ਅੱਗ ਪਾਸ ਗਏ। ਅੱਗ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਫੈਸਲਾ ਬਦਲ ਲਿਆ ਕਹਿੰਦੀ, “ਚਿੜੀਏ ਚਿੜੀਏ ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਜਾ ਕੇ ਸੋਟਿਆਂ ਨੂੰ ਜਾਲਦੀ ਆਂ।"

ਅੱਗ ਤੇ ਚਿੜੀ ਸੋਟਿਆਂ ਕੋਲ ਗਏ। ਅੱਗ ਨੂੰ ਦੋਖ ਉਹ ਡਰ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ, “ਚਿੜੀਏ ਚਿੜੀਏ ਅਸੀਂ ਹੁਣੇ ਜਾ ਕੇ ਸੱਪਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦੇ ਆਂ।"

ਚਿੜੀ ਤੇ ਸੋਟੇ ਸੱਪਾਂ ਕੋਲ ਗਏ। ਸੋਟੇ ਵੇਖ ਸੱਪ ਡਰ ਗਏ ਕਹਿੰਦੇ, “ਚਿੜੀਏ ਚਿੜੀਏ ਅਸੀਂ ਹੁਣੇ ਜਾ ਕੇ ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਡੰਗਦੇ ਆਂ।"

ਚਿੜੀ ਇੱਕ ਸੱਪ ਲੈ ਕੇ ਰਾਣੀ ਕੌਲ ਆਈ। ਸੱਪ ਨੂੰ ਦੇਖ ਰਾਣੀ ਕੰਬਣ ਲੱਗੀ ਕਹਿੰਦੀ, “ਚਿੜੀਏ ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਜਾ ਕੇ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਰੁੱਸਦੀ ਆਂ।”

ਚਿੜੀ ਰਾਣੀ ਨਾਲ ਰਾਜੇ ਪਾਸ ਆਈ। ਰਾਜਾ ਕਹਿੰਦਾ, “ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਤਰਖਾਣ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾਂ।"

ਚਿੜੀ ਤੇ ਰਾਜਾ ਤਖਾਣ ਕੋਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਚਿੜੀ ਨਾਲ ਦੇਖ ਤਖਾਣ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, “ਚਿੜੀ ਚਿੜੀਏ ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਜਾ ਕੇ ਖੁੰਢ ਪਾੜਦਾਂ।"

ਤਖਾਣ ਆਪਣੇ ਮੋਢੇ ਤੇ ਕੁਹਾੜਾ ਰੱਖ ਕੇ ਚਿੜੀ ਨਾਲ ਖੁੰਢ ਪਾੜਨ ਪੁੱਜਿਆ। ਤਖਾਣ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਖੰਢ ਨੇ ਰੌਲਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। “ਚਿੜੀਏ ਚਿੜੀਏ ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਖਿੱਲ ਛੱਡਦਾਂ।”

ਇਹ ਆਖ ਖੰਢ ਨੇ ਖੱਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਚਿੜੀ ਨੇ ਖਿੱਲ ਆਪਣੀ ਚੰਝ ਵਿੱਚ ਲਈ ਤੇ ਫੁਰਰ ਕਰਦੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਉੱਡ ਗਈ।