੧੪੮
ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣਾ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਕੌਮ ਦੀ ਵਧ ਤੋਂ ਵਧ ਸੇਵਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਜਿਹੜੇ ਉਸਤਾਦ ਬਹੁਤਾ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਨਿਤਾਕਤੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾ ਚਿੜਚੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਬਚਿਆਂ ਦੀ ਯੋਗ ਸੇਵਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਸ਼ਾਂਤ ਚਿਤ ਅਤੇ ਪਰਸੰਨਤਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਬਿਅਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸਰਲ ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਖੌਲਣਾ:-ਉਸਤਾਦ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਬੋਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੱਚੇ ਸੌਖੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਸਕਣ। ਬਚਿਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਉਸਤਾਦ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪੰਡਤਾਈ ਨਹੀਂ ਵਖਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਜਿਹੜੇ ਉਸਤਾਦ ਘਟ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਥਵਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆ ਉਤੇ ਪੂਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਉਹ ਹੀ ਬਚਿਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਪਣੀ ਪੰਡਤਾਈ ਛਾਂਟਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਯਤਨ ਉਸਤਾਦ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸ੍ਵੈ-ਹੀਣਤਾ ਦੀ ਗੁੰਝਲ ਪਈ ਹੋਣ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਇਕ ਵਡੇ ਫ਼ਿਲਾਸਫਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਵੱਡਾ ਲੇਖਕ ਉਹ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਅਨੋਖੀਆਂ ਗਲਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਕਹੇ, ਉਹ ਨਹੀਂ ਜੋ ਸਧਾਰਨ ਤੇ ਸੌਖੀਆਂ ਗਲਾਂ ਨੂੰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਕਹੇ। ਇਹ ਪਰਖ ਸੁਚੱਜੇ ਉਸਤਾਦ ਦੀ ਵੀ ਹੈ। ਸੁਚੱਜਾ ਉਸਤਾਦ ਗੰਭੀਰ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੌਖੀ ਬੋਲੀ ਵਿਚ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਬੋਲਣ ਵੇਲੇ ਸਾਨੂੰ ਦੋ ਗਲਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ-ਇਕ ਬਚਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਗਿਣਵੀਂ ਮਿਣਵੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿਚ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਜਿਹੜੇ ਸਾਡੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰਖਦਿਆਂ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬੋਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਖੋਟਿਆ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ, ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹਾਲੀ ਤਕ ਵਖ ਵਖ ਉਮਰਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਸੂਚੀ ਨਹੀਂ ਬਣੀ। ਇਸ ਪਾਸੇ ਕਿਸੇ ਸਿਖਿਆ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਯੂਰਪ ਵਿਚ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲੀ ਵਿਚ, ਬੜੀ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਪਿੱਛੋਂ, ਮਨੋ-ਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾ ਦਿਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਹਰ ਉਮਰ ਦੇ ਬਚਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਹਰ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਆਪਕਤਾ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੂਚੀਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।*
ਬਚਿਆਂ ਨਾਲ ਬੋਲਣ ਵੇਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰਖਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਆਮ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਅਤੇ ਖੇਡਣ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤਕ ਸੀਮਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਅਸੀਂ ਬਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਵੱਡੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ
*ਬੜਿਆਂ ਤਜਰਬਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਬਾਲਗ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਹੁਣ ਲਿਖੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਜਾਣੀ ਗਈ ਹੈ—
ਉਮਰ ਸ਼ਬਦ ਸੰਖਿਆ ਉਮਰ ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਿਆ ੫੦੦੦ ੧੦੦੦ ੧੪ ਸਾਲ ੯,੦੦੦ ੮ ਸਾਲ ੩,੬੦੦ ਬਾਲਗ ੧੧, ੭੦੦ ੧੦ ਸਾਲ ੫,੪੦੦ ਤੇਜ਼ ਬੁਧ ਵਾਲੇ ਬਾਲਗ ੧੩, ੫੦੦ ੧੨ ਸਾਲ ੭,੨੦੦ ਉਸਤਾਦ ੧੭,੦:੦
