________________
وع ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਨਾਲ ਸਫਲਤਾ ਹੋਵੇ। ਉਸ ਨੇ ਦਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਪੈਰਿਸ ਦੇ ਕਈ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ ਪਰ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਾ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਾ ਆਇਆ । ਤਦ ਕਈਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਭੇਜਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿਤੀ । ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਚਲਦਾ ਨਾ ਵੇਖ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਜਦ ਉਹ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭੈੜ ਨਿਕਲ ਚੁਕੇ ਸਨ । ਜਿੰਨਾ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਬੁਰਾ ਸੀ ੳ ਨਾ ਹੀ ਹੁਣ ਉਹ ਚੰਗਾ ਸੀ । ਇਸ ਸੁਧਾਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਪੈਰਿਸ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਟਾਕਰੇ ਬਚਿਆਂ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਹਮਦਰਦੀ ਭਰਿਆ ਵਰਤਾਉ ਸੀ । ਜ਼ਬਤ ਸਬੰਧੀ ਅਧੁਨਿਕ ਵਿਚਾਰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿਧ ਸਿਖਿਆ-ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਜਾਨ ਐਡਮਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਮਾਡਰਨ ਡਵੇਲਪਮੈਂਟ ਇਨ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਪ੍ਰੈਕਟਿਸ (ਸਿਖਿਆ ਵਿਚ ਅਧੁਨਿਕ ਸੁਧਾਰ) ਵਿਚ ਜ਼ਬਤ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੀਅਾ ' ਖਸਮਾਂ ਦਾ ਦੱਸਿਆ ਹੈ :- (੧) ਡਰ -ਪਾਊ, (੨) ਪਰਭਾਵ-ਪਾਊ, ਅਤੇ (੩) ਬੰਧਨ ਰਹਿਤ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਕਿਹੜੇ ਜ਼ਬਤ ਨੂੰ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਜਾਨਣ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਖ ਵਖ ਜ਼ਬਤਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਾਭਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਣਾ ਬੜਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਡਰ-ਪਾਊ ਜ਼ਬਤ ਸਾਡੀ ਪੁਰਾਣੀ ਸਿਖਿਆ ਪਰਨਾਲੀ ਦਾ ਅਧਾਰ ਡਰ-ਪਾਊ ਜ਼ਬਤ ਸੀ । ਇਹ ਹਾਲਤ ਕੇਵਲ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਗੋਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸਾਂ ਦੀ ਸੀ। ਸ਼ਰਾਰਤ ਲਈ ਤਾਂ ਭਲਾ ਬੱਚਾ ਕੁੱਟਿਆ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਾਠ ਯਾਦ ਨ ਕਰਨ ਉਤੇ, ਪੜਾਈ ਵਿਚ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦੇਣ ਉਤੇ, ਅਤੇ ਪਾਠ ਭੁਲ ਜਾਣ ਉਤੇ ਜਾਂ ਨਾ ਸਮਝ ਆਉਣ ਉਤੇ ਵੀ ੁਟ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਅਜਿਹੇ ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਕਮਿਨੀਯਸ ਨੇ ਬੁਚੜ ਖਾਨੋ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿਤਾ ਸੀ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜ਼ਬਤ ਵਿਰੁਧ ਹੀ ਰੂਸੋ ਨੇ ਝੰਡਾ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਈਮਾਲ ਲਿਖੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਚਿਆਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਹਿ ਕੇ ਸਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਧਾਰਨ ਉਸਤਾਦ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਤਾਬਿਆ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਦਾਬੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਉਪਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜ਼੩੩ ‘ਨਾ ਕਰੋ’ ਦਾ ਜ਼ਬਤ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੋ । ਅਜਿਹੇ ਜ਼ਬਤ ਵਿਚ 'ਨਾ ਕਰੋ' ਵਾਲੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । 'ਤੁਸੀਂ ਆਹ ਨਾ ਕਰੋ' `ਤੁਸੀਂ ਔ ਹੈ ਨਾ ਕਰੋ-ਬਸ ਇਹ ਹੀ ਸਭ ਥਾਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਅਜਿਹੇ ਜ਼ਬਤ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਬੱਚਾ ਜਾਂ ਚੁਪ ਸਾਧੀ ਰਖਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਸੌਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੋ ਕੁਝ ਉਸਤਾਦ ਦਸਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਘੋਟਾ ਵੀ ਚਾੜ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਗੱਲਾਂ ਫੁਰਨ' ਵਾਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ । ਡਰ-ਪਾਊ ਜ਼ਬਤ ਇਸ ਫੁਰਨਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋ ਜ਼ਬਤ ਕਰਕੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਚੁਪ ਚਾਂ ਵਰਤੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਰੌਲਾ
