ਲਹਿੰਦੀ ਪੰਜਾਬੀ 'ਸ਼ਬਦ-ਕੋਸ਼'
ਸਿਮਟ ਕੇ ਪ੍ਰਵਾਰਾਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਝਿੱਪ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ, ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ, ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਬਾਲਾਂ ਦੇ ਜ਼ਹਿਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਿਰਹਾ ਉਪਜਦਾ ਹੈ। ਸੁਚੇਤ ਸੰਵੇਦਕ ਦਾਨਸ਼ਵਰ ਲੋਕ ਇਸ ਪੀੜ ਨੂੰ ਉਭਾਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਠੱਲਣ ਲਈ ਉਦਮਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਰੀਪੋਰਟਾਂ ਸਾਖੀ ਹਨ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਸੁਹਿਰਦ ਉਦਮ ਜਾਰੀ ਹਨ।
ਪਰ ਦੇਸ਼ ਅੰਦਰਲੇ ਜ਼ਹੀਨ ਚਿੰਤਕਾਂ ਵਲ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਅਫ਼ਸੋਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਹੁ-ਸਭਿਆਚਾਰੀ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਡੁਬਦੇ-ਤਰਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਨਿਵੇਕਲੇਪਣ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਕੋਈ ਤਨਦੇਹੀ ਅਮਲ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦੀ।ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਸਿਰਜੀਦੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਖਿੱਤੇਵਾਰ ਭਾਸ਼ਾਈ ਵੰਨਗੀ ਨਾਮਾਲੂੰਮ ਪੇਸ਼ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਟੇ ਵਿਚ ਲੂਣ ਮਾਤਰ। ਲਹਿੰਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਲੁਪਤ ਹੋ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਜੇ ਕਿਤੇ ਮਾਸਾ ਭਰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਪਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਲਹਿੰਦੀ ਰਸ ਨੂੰ ਹੀਣਤਾ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਪਰੁਨ੍ਹ ਕੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ, ਆਪਣੀ ਸਿਰਜਨਾ ਨੂੰ ਵਿਕਣਸ਼ੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲਲ੍ਹਕ ਹੇਠ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਦਿਸਦੇ ਹਨ। ਨਿਤ-ਜੀਵਨ ਵਿਹਾਰ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਅਲਪ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਨਵੇਂ ਪੋਚ ਨੂੰ ਕਿਸਾ, ਸੂਫ਼ੀ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਾਵਿ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਏ ਰਸੀਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਅਨਰਥ ਕਰਦੇ ਦੇਖੀਦਾ ਹੈ ਜਦਕੇ ਮਲੂਕ ਲਹਿੰਦੀ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਉਥੇ ਹੋਰ ਮੁਲਾਇਮਤਾ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਚਾਰਨ ਦੇ ਭੇਦ ਨੇ ਲਹਿੰਦੀ ਦਾ ਹੋਰ ਕਚੂਮਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਸ਼ਬਦ 'ਪੰਞਵਾਂ ਵਰਣਮਾਲਾ ਦਾ ਅਖਰ 'ਞ' ਨਾਲ ਸੰਗੀਤਕ ਉਚਾਰਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ 'ਞ' ਦੀ ਥਾਂ 'ਜ' ਵਰਤ ਕੇ ਅਤੇ 'ਜ' ਉਪਰ ਭਾਰ ਪਾ ਕੇ ਇਸ ਨਾਜ਼ਕਤਾ ਨੂੰ ਲੰਗੜਾ ਕੇ ਧੂਈਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਮੇਰੀ ਕਾਮਨਾ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਲਹਿੰਦੀ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ, ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ, ਨਿਵੇਕਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁਮਾਰ ਕਰਕੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ ਕਰਾਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਟੀਕ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸਮਅਰਥ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸਨਮੁੱਖ ਕਰਾਂ। ਇਹ ਰਸ ਭਿੰਨੀ ਬੋਲੀ ਸਜੀਵ ਹੋ ਪਵੇ। ਨਵੀਂ ਪੀਹੜੀ ਦੇ ਜ਼ਹਿਨ ਵਿਚੋਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੇ ਸਾਹਿਤਿਕ ਪਿੜ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸੋਝੀ ਵੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਹੋ ਪਵੇ। ਮੇਰਾ ਇਹ ਉਦਮ ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਸੇਧਿਤ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਨਿਵੇਕਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਸਮੱਗਰੀ ਸ੍ਰੋਤ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਮੇਰੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਹੈ। ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹੇ, ਪੁਰਖਿਆਂ ਤੋਂ ਸੁਣੇ ਸ਼ਬਦ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ, ਚੌਗਿਰਦੇ ਗੂੰਜਦੇ ਵਾਕੰਸ਼ ਅਤੇ ਰਸਮਾਂ ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੰਕਲਪ ਵੀ ਮੇਰੇ ਸਹਾਈ ਹੋਏ। ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ। ਇਸ ਵਿਚ ਵਧਾਰੇ ਦੀਆਂ ਅਸੀਮ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਵਲੋਂ ਦਿਤੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਇਸ ਪੂੰਜੀ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਨਿੰਮਰ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹਾਂ। ਸਾਹਿਤਿਕ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿਜਦਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।
-ਹਰਨਾਮ ‘ਹਰਲਾਜ’
ਗਲੀ ਨੰ: 3 (ਖੱਬਾ), ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਨਗਰ,
ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਜ਼ਿਲਾ ਫਰੀਦਕੋਟ। ਮੋ: 98728-10244
(6)
