ਪੰਨਾ:ਬਾਤਾਂ ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ - ਸੁਖਦੇਵ ਮਾਦਪੁਰੀ.pdf/14

ਵੀ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਮੰਨੀ ਪਰਮੰਨੀ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਬੋਧ ਜਾਤਕ ਕਥਾਵਾਂ “ਈਸਪ ਫੇਵਲਜ਼ ਤੋਂ ਪੂਰਬ ਪ੍ਰਚਲਤ ਸਨ।
⁠‘ਪੰਚ ਤੰਤਰ’ ਨੂੰ ਨੀਤੀ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗਹਿ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਰਚਨਾ ਕਾਲ ਈਸਾ ਤੋਂ ਸੌ ਡੇਢ ਸੌ ਵਰੇ ਪੁਰਬ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ‘ਰਿਗ ਵੇਦ` ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਈਆਂ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਰਿਚਾਵਾਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਮੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ‘ਹਿਤ ਉਪਦੇਸ਼’ ਜੋ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਜਗਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਗਹਿ ਹੈ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਗੰਥ ‘ਵੱਡ ਕਹਾ’ ਜੋ ਗੁਣਾਡੇ ਰਿਸ਼ੀ ਦੀ ਕ੍ਰਿਤ ਹੈ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਗ੍ਰੰਥ ਭਾਵੇਂ ਹੁਣ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਮਹਾਂਕਵੀ ਸੋਮਦੇਵ ਭਟ ਰਚਿਤ ਗੰਥ “ਕਥਾ ਸਰਿਤ ਸਾਗਰਾ ਅੰਗੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
⁠ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਨ ਅਤੇ ਪਾਉਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਵਾਲੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਾਧਨ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਰੁੱਤੇ ਬਰੋਟਿਆਂ ਦੀ ਸੰਘਣੀ ਛਾਂ ਥੱਲੇ ਦੁਪਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਰਾਤ ਸਮੇਂ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਛੱਤਾਂ ਉੱਤੇ, ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਮੰਜਿਆਂ ਉੱਤੇ ਰਜਾਈਆਂ ਦੀਆਂ ਬੁੱਕਲਾਂ ਮਾਰ, ਸਰੋਤੇ ਕਿਸੇ ਵਡਾਰੂ ਪਾਸੋਂ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਨ ਲਈ ਜੁੜ ਬੈਠਦੇ ਸਨ। ਡੂੰਘੀ ਰਾਤ ਤੱਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣੀ ਜਾਣੀਆਂ, ਹੁੰਗਾਰੇ ਭਰੀ ਜਾਣੇ। ਦਾਦੀਆਂ-ਨਾਨੀਆਂ ਵੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਬਾਤ ਪਾਉਣ ਦਾ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਆਪਣਾ-ਆਪਣਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਬਾਤਾਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੀੜੀਓਂ ਪੀੜੀ ਅੱਗੇ ਟੁਰਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਬਾਤਾਂ ਪਾਉਣ ਦੀ ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਸਮਾਪਤ ਹੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
⁠ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਕੇਵਲ ਸਾਡੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਹ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਇਹਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖ ਮਾਤਰ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿਆਣੇ ਆਪਣੀ ਦਲੀਲ ਜਾਂ ਪਰਮਾਣ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਮਾਣ ਤੋਂ ਵਧਕੇ ਪਰਤੱਖ ਵਰਗੀ ਥਾਂ ਪਰਾਪਤ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤੱਤ ਸਮੋਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਰਿਆ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਪੁਰਾਣੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਿੱਛੇ ਵਸਦੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਉਘਾੜਨ ਲਈ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਬਾਤ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
⁠ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਪਾਤਰ ਕੇਵਲ ਮਰਦ ਇਸਤਰੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਸਗੋਂ ਪਸ਼ੂਪੰਛੀ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਾਂਗ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਬੋਲੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।

10