ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਵਿਚ ਭੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੁਤਿਆਂ ਸੌਪ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦ ਸਨ ਪਰ ਕਲਰੀ ਧਰਤੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਹਿਰ ਉੱਕਾ ਹੀ ਮਰ ਚਕਿਆ ਸੀ । ਥੋੜੀ ਹੀ ਵਿੱਥ ਉਪਰ ਇਕ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਉਚ ਚਟਾਨ ਉਪਰ ਯਸੂ ਦੀ ਮੁਬਰਕ ਥਾਂ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਚਲੀ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਤਪੱਸਿਆ ਮਗਰੋਂ ਤੌਬੀ ਜਲਵਾ ਯਸੂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ ਸੀ ! ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਥੇ ਪੁਜੇ ਇਹ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਲਗੇ ਸਨ । ਪੁਰਾਣੇ ਤਾਖੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨਾਂ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਰੋਟੀ ਅਤੇ ਦਹੀਂ । ਆਲੂ ਖਾਣ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ! ਕਿਤਨਾ ਸਵਾਦ ਸੀ ਯਸੂ ਦੇ ਇਸ ਪਸ਼ਾਦੇ ਵਿਚ । ਇਕ ਵਡੀ ਤਖ਼ਤੀ ਉਪਰ ਇਸ ਥਾਂ ਦੇ , ਪਗਟ ਹੋਣ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸਾਖੀ ਬੜੇ ਦਰਦਨਾਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਹੈ :ਇਸ ਪਹਾੜੀ ਉਪਰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਵਲੋਂ ਚਾਰ ਸਤਰਾਂ, fਨ, ਤਾਰੀਖ, ਇਕ ਰਜ਼ਸਟਰ ਉਪਰ ਲਿਖ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਸਾਡਾ ਕੈਪਟਨ ਬਡ ਫੋਰਡ ਇਸ ਦੁਖਦਾਈ ਤਪੱਸਿਆ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਬੜਾ ਚਿਰ ਢਾਹੀਂ ਮਾਰ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਰੋਂਦਾ ਰਿਹਾ-ਜਿਵੇਂ ਤੇ ਅੱਥਰੂ ਵੀ ਕਿਰੇ ਸਨ ਸਰਹਿੰਦ ਜਾਕੇ, ਉਸ ਥਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ, ਜਿਥੇ ਮਾਸੂਮ ਬਚਿਆਂ ਨੂੰ ਜੀਉਂਦਾ ਕੰਧਾਂ ਵਿਚ ਚਿਣ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ।
ਇਥੋਂ ਕੂਚ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਕਦਮ-ਬ-ਕਦਮ ਚੜ੍ਹਾਈ ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਚੜ੍ਹਾਈ ਚੜ੍ਹਦੇ ਚਲਏ, ਗਰਮੀ, ਤਪਸ਼ ਅਤੇ ਦੋਜ਼ਖ ਦਾ ਪੌਣ ਪਾਣੀ ਮੁਕ ਮੁਕਾਕੇ ਸਰਸਬਜ਼, ਸੁਹਾਵਣੇ ਅਤੇ ਠੰਢਕ ਪੁਚਾਵਣ ਵਾਲੇ ਯਰੂਸ਼ਲਮ ਵਿਚ ਪੁਲਦੇ ਜਾਈਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਬੀ ਮਰੀ ਰੋਡ ਉਪਰ ਗਿਆਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਆਸ ਲਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਤਰਾਂ ਅਸੀਂ ਵੀ ਠੰਢਕ ਵਲ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਂ । ਦੋਜ਼ਖ਼ fਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਅਸਾਂ ਦੋ ਵਾਰੀ ਕੀਤਾ । ਇਕ ਵਾਰੀ ਝੀਲ ਮੁਰਦਾਰ ਉਪਰ ਡਿਊਟੀ ਦੇਣ ਜਾਂਦਿਆਂ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਵਾਰੀ ਇਸ ਫਰੰਟ ਲਾਇਨ ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਫੌਜ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਕੇ ਆਰਾਮ ਲੈਣ ਲਈ ਪਿਛੇ ਆਉਂਦਿਆਂ । ਪੰਜ ਕੁ ਵਜੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਅਸੀਂ 'ਬੇਤੁਲਮੁਕੱਦਸ ਪੁਜੇ । ਮੀਹ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਜਿਥੇ ਵੀ ਖੜੋਦੇ, ਸੜਕ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸੰਗਤਰੇ ਵੇਚਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੀਆਂ ਭੀੜਾਂ ਜੁੜ ਆਂ | ਅਖੀਰ ਇਥੋਂ ਵੀ ਕੁਚ ਕਰਕੇ ‘ਮਯਮ’ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਪਿੰਡ, ਜਿਥੋਂ ਦਾ ਯੂਸਫ਼ ਸੀ, 'ਬੇ ਤੁਲ ਹਲਮ
-੧ot
