ਹਿੰਦੀ-ਪੰਜਾਬੀ
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬੋਲੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਆ ਜਾਣ ਤੋਂ ਭੀ ਢੇਰ ਚਿਰ ਬਾਦ ਤਕ ਹਿੰਦੀ ਹੀ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਜਿਹਾ ਕਿ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ (੧੦੮੬ ਹਿ:) ਨਜਾਤੁਲ ਮੋਮਨੀਨ ਵਿਚ ਲਿਖਦਾ ਹੈ:
"ਫਰਜ਼ ਮਸਾਇਲ ਫ਼ਿਕਾ ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਕਰ ਤਾਲੀਮ,
ਕਾਰਨ ਮਰਦਾਂ ਓਮੀਆਂ ਜੋੜੇ ਅਬਦੁਲ ਕਰੀਮ"
ਹਾਫਜ਼ ਮੁਅੱਜ਼ ਦੀਨ ਨਾਬੀਨਾ (੧੭੮੯ ਹਿ:) ਇਕ ਅਰਬੀ ਕਸੀਦੇ ਦੀ ਸ਼ਰਹ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਲਿਖਦਾ ਹੈ:
"ਇਸ ਅਰਬੀ ਥੀਂ ਹਿੰਦੀ ਕੀਜੇ, ਸੱਭਾ ਖਲਕ ਸੁਖਲੇ ਲੀਜੇ
ਖਾਨ ਸਾਦੁਲਾ ਨੇ ਫੁਰਮਾਇਆ, ਕਸੀਦਾ ਸ਼ਰਹ ਅਮਾਲੀ ਹੈ"
ਮੌਲਵੀ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਸਲਮ (੧੨੫੦ ਹਿ:) ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਆਦਮ ਵਿਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ
"ਇਕ ਦਿਨ ਦਿਲ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਰਿਆ ਮੇਰੇ ਏਹ ਖਿਆਲ,
ਹਿੰਦੀ ਵਿਚ ਪਗੰਬਰਾਂ ਦਾ ਕੁਝ ਆਖ ਹਾਲ"
ਇਮਾਮਦੀਨ (੧੨੯੫ ਹਿ:) "ਮੁਅਜਿਜ਼ਾ ਹਰਨੀ" ਵਿਚ ਲਿਖਦਾ ਹੈ:
“ਮੁਅਜਿਜ਼ਾ ਪਾਕ ਰਸੂਲ ਦਾ ਹਿੰਦੀ ਆਖ ਸੁਣਾਇਆ।"
ਗਲ ਕੀ, ਇਸ ਗਲ ਦੇ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਅਨੇਕਾਂ ਸਬੂਤ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਕਵੀਂ ਹਾਫਜ਼ ਬਰਖੁਰਦਾਰ (ਸੰਨ ੧੦੮੦ ਹਿ:) ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਦੀ ਥਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਆਖਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਮਿਫਤਾਹੁਲ ਫਿਕਹ ਵਿਚ ਲਿਖਦਾ ਹੈ:
"ਹਜ਼ਰਤ ਨੋਮਾਨ ਦਾ ਫਰਮਾਇਆ, ਇਸ ਵਿਚ ਏਹ ਮਸਾਇਲ
ਤੁਰਤ ਪੰਜਾਬੀ ਆਖ ਸੁਣਾਵੀਂ, ਜੇ ਕੋ ਹੋਵੇ ਮਾਇਲ"
ਗੁਰਮੁਖੀ ਦਾ ਅਰੰਭ
ਮਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਜੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਇਸਲਾਮੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਅਰੰਭ ਮਿਥਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਵੰਡ ਇਉਂ ਹੋਵੇਗੀ:
ਮਹਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ ੧੦੦੧ ਤੋਂ ੧੦੨੫ ਈ: ਤਕ
-੩-
