ਸੁਲੱਭ ਸਥਾਨਕ ਸਮਗਰੀ ਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਮਨੋਰੰਜਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਖੇਡ ਗੀਤਾਂ, ਕਾਰਜ ਵਿਧੀ, ਸਾਮਾਨ ਤੋਂ ਪਛਾਣੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਵਿਰਾਸਤੀ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਖੇਡਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਪੁਸ਼ਤ ਦਰ ਪੁਸ਼ਤ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜਿਆ ਹੈ। “ਇਹ ਸਹਿਜ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਿਮਦੀਆਂ ਵਿਗਸਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੋਕ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਵਿੱਚ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਨਿਗਰ ਯੋਗਦਾਨ ਤੋਂ ਛੁੱਟ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਣ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਮਾਨਸ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਅਤਿ ਅਵੱਸ਼ਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ? ਜਿਸ ਦੇ ਅਭਾਵ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਖੇਡ ਲੋਕ ਖੇਡ ਦਾ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਧਾਰਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਸਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦੇ ਰੱਖੀ ਹੈ”[1]
ਡਾ.ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਵਿਰਾਸਤੀ ਧੱਕੜ ਖੇਡਾਂ ਨੇਜ਼ਾਬਾਜ਼ੀ, ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ, ਗੱਤਕਾ ਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਖਿੱਦੋ ਖੂੰਡੀ ਆਦਿ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਧਾੜਵੀ ਤੇ ਲੋਟੂ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਰੂੜੀਆਂ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਲੋਕ ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੇ ਬੀਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।[2]
ਲੋਕ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਕਰੜੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਖੇਡੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਸਮਾਂ ਸਥਾਨ ਵੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਨਹੀਂ, ਗਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰਾਂ ਸਮੇਂ, ਰਾਤ ਨੂੰ ਚਾਨਣੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਖੁੱਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਹੜਿਆਂ, ਗਲੀਆਂ, ਜੂਹਾਂ, ਟਾਹਲੀਆਂ, ਬਰੋਟਿਆਂ ਦੀਆਂ ਛਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੋਕਲੀ ਥਾਂ ਤੇ ਇਹ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਖੇਡਾਂ ਲਈ ਸਮਾਨ ਖ਼ਰੀਦਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸਥਾਨਕ ਉਪਲਬਧ ਸਮੱਗਰੀ ਤੋਂ ਕੰਮ ਸਾਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਣ ਦੇ ਰੱਸੇ, ਕੋਲੇ, ਬਾਟੇ, ਗੀਟੇ, ਕੌਡੀਆਂ, ਅਖਰੋਟ, ਫੁੱਟੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਦੇ ਠੀਕਰੇ, ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਰੋੜੇ, ਖੂਹ ਦੀਆਂ ਨਸਾਰਾਂ, ਤਖਤੇ, ਬਾਰੀਆਂ, ਬੋਰੀਆਂ, ਟਾਹਲੀਆਂ ਦੇ ਅਨਘੜ ਖੂੰਡੇ, ਲੀਰਾਂ ਦੀ ਧਾਗੇ ਨਾਲ ਮੜੀ ਖਿੱਦੋ, ਟੁੱਟੇ ਛਿੱਤਰ, ਪਿੱਪਲਾਂ ਬਰੋਟਿਆਂ ਦੇ ਪੱਤੇ, ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਪੀਪਨੀਆਂ, ਨੜੇ ਦੀਆਂ ਪੋਰੀਆਂ, ਸਰਕੰਡੇ ਦੀਆਂ ਪੋਰੀਆਂ, ਕਣਕ ਦਾ ਸੁੱਕਾ ਨਾੜ, ਇਮਲੀ ਦੀਆਂ ਗਿਟਕਾਂ ਆਦਿ ਹੋਰ ਸਥਾਨਕ ਵਸਤਾਂ ਹਨ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਦਭਾਵਨਾ, ਨੇਕ ਨੀਅਤੀ, ਇਨਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਭਾਈਵਾਲੀ ਜਿਹੇ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣ ਇਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬੱਚੇ ਆਮ ਕਰਕੇ ਛੂਹਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਦੇ ਹਨ। ਬੁੱਢੀ ਮਾਈ, ਭੰਡਾ ਭੰਡਾਰੀਆ, ਊਠਕ ਬੈਠਕ, ਊਚ-ਨੀਚ, ਕੋਟਲਾ ਛਪਾਕੀ, ਦਾਈਆਂ ਦੂਹਕੜੇ, ਪਿੱਟੂ, ਪੀਚੋ ਬੱਕਰੀ ਅਤੇ ਅੱਡੀ ਛੜੱਪਾ ਆਦਿ ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਹਨ।
83/ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਆਰਸੀ
