ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਵਲ ਉਤਰਦਿਆਂ ਵੇਖਿਆ, ਉਹ ਬਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।'
ਉਸ ਦਾ ਪੁਤਰ ਜੀਊਂਦਾ ਹੀ ਸੜ ਗਿਆ। ਸਰਦਾਰ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਆਪਣਾ ਦਿਲ ਭੁਜਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਜੰਗ ਜੋ ਸੈਂਕੜੇ ਮੀਲ ਦੂਰ ਸੁਣੀ ਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਆਸਾਂ ਭਰੀ ਸੀ ਹੁਣ ਘਰ ਤੇ ਟੁਟ ਪਈ ਸੀ, ਅਥਾਹ ਅੰਨ੍ਹੇ ਪੁਲਾੜ ਵਾਂਗ ਭਿਆਨਕ ਸੀ। ਕਿਸਮਤ ਉਸ ਨੂੰ ਮਖੌਲ ਕਰਦੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ ਪਿਆਲਾ ਅਗਾਂਹ ਵਧਾਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਦ ਉਹ ਦੋਹਾਂ ਹਥਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ੁਕਰਾਨੇ ਨਾਲ ਲੈਣ ਲਗਾ ਸੀ ਕਿਸਮਤ ਨੇ ਪਿਛਾਂਹ ਖਿਚ ਲਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਵਿਚ ਹੀ ਬਸ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮੂੰਹ ਤੇ ਚਪੇੜ ਵੀ ਮਾਰ ਦਿਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਗ਼ਮਾਂ ਵਿਚ ਵਹਿ ਗਿਆ।
ਉਸ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਲੂਣ ਹਲਾਲ ਕਰ ਦਿਤਾ, ਪਰ ਇਕ ਮਾਂ ਨੂੰ ਲਾਲ ਦੀ ਮੌਤ ਤੇ ਕੀਰਨੇ ਪਾਉਣੋਂ ਕਿਵੇਂ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਸੀ? ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਪਰਾਧੀ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਬੁਢੇ ਦੀ ਟੋਹਣੀ ਅਤੇ ਜਵਾਨ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਲੰਮੇ ਪੈਂਡੇ ਦਾ ਸਾਥੀ ਜੰਗ ਦੀ ਭੱਠੀ ਵਿੱਚ ਝੋਕ ਦਿਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਜਾਏ ਦਾ ਵੀ ਮੁਜ਼ਰਮ ਸੀ, ਆਪਣੇ ਜਸ ਵਾਸਤੇ ਹੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਭਰਤੀ ਕਰਾਇਆ ਸੀ।
ਰਾਤ ਸਮੇਂ ਅਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰੀ ਸਰਦਾਰ ਬਹਾਦਰ ਪਲੰਘ ਤੇ ਪਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਉਸ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਚੀਕ ਗੂੰਜ ਜਾਂਦੀ, 'ਡੈਡੀ ਮੈਂ ਸੜ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।'
'ਸੁਰਿੰਦਰ ਜੀਤ!' ਮਦਨ ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਥਰ ਪੰਘਾਰੂ
੧੮੧.
