ਪੰਨਾ:ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ.pdf/55

ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਦੀ ਪਰੂਫ਼ਰੀਡਿੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ

________________

ਚੌਥਾ ਕਾਂਡ ਜਦੋ ਜਹਿਦ ਦਾ ਆਰੰਭ ਸੰਬੰਧੀ ਚਲੇ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਸ਼ੀ ਜਵਾਲਾ ਸਿੰਘ, ‘ਠਟੀਆਂ’ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਾਸੋਂ ਵਜ਼ੀਫੇ ਦੇ ਕੇ ਦੇਸੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਮਰੀਕਾ ਪੜਾਈ ਲਈ ਮੰਗਵਾਉਣ ਦਾ ਪੂਬੰਧ ਕੀਤਾ ਸੀ ! ਬਾਬੂ ਤਾਰਕਾ ਨਾਥ ਦਾਸ, ਸ੍ਰੀ ਜੀ. ਡੀ. ਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ‘ਕਾਹਰੀ ਸਾਰੀ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਕਾਮਿਆਂ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦਾ ਪੂਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸੁਸਾਇਟੀ ਬਣਾਈ ਜੋ ਥੋੜੇ ਮਹੀਨੇ ਅਖਬਾਰ ਵੀ ਕਢਦੀ ਰਹੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿੰਦੀ ਕਾਮਿਆਂ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸਟੋਰੀਆ (ਆਰੇਗਨ ਸਟੇਟ) ਵਿਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਬਣੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ ‘ਠਠਗੜ’ ਸਨ । ਸ੍ਰੀ ਜਵਾਲਾ ਸਿੰਘ ‘ਰਟੀਆਂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਨਾਂ ‘ਸੰਤ’ ਵਸਾਖਾ ਸਿੰਘ ‘ਦਦੇਹਰ’ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸੱਜਣਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਾ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਅਰਪਨ ਕਰਨ ਦਾ ਅਰਦਾਸਾ ਸੋਧ ਦਿੱਤਾ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿੰਦੀ ਕਾਮਿਆਂ ਵਿਚ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦਾ ਪੂਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ , ਹੋਰ ਕੋਸ਼ਸ਼ਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਿਆ । ਕੂਕਾ ਲਹਿਰ (ਸ਼ੀ ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ‘ਭਕਨਾ), ਅਤੇ ੧੯੦੭ ਵਾਲੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਚਲੀ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਜਾਗ ਲਗੇ ਇਕੜ ਦੁਕੜ ਅਨਸਰ ਵੀ ਸਨ (ਸ਼ੀ ਠਾਕਰ ਦਾਸ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਚੰਦ ਪਸ਼ਾਵਰੀਆ), ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁਧ ਅਮਰੀਕਾ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਹੀ ਜਜ਼ਬਾ ਮੌਜੂਦ ਸੀ । ਧੁੰਧਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਚਰਚਾ ਵੀ ਹੁੰਦੀ* । ਪਰ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚਲੇ ਹਿੰਦੀ ਕਾਮਿਆਂ ਵਿਚ ਰਾਜਸੀ ਜਾਗਰਤੀ ਨਾ ਇਕ ਥਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈਂਦੀ ਅਤੇ ਲਾ ਇਕ ਲੜੀ ਵਿਚ ਪਰੋਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਰਾਜਸੀ ਜਾਗਰਤੀ ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਅਸਰ ਹੇਠ ਸੈਸਿਤ (Spontaneously) ਪੁੱਗਟ ਰੋ ਰਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਸੋਚੇ ਵੀਚਾਰੇ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ਅਤੇ ਸਾਧਨਾਂ ਨੂੰ ਤਹਿ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਹੱਥ ਮਾਰ ਰਹੀ ਸੀ । ਬਲਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਕਾਮਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਕਾਮਿਆਂ ਦਾ ਕੌਮੀ ਉਭਾਰ, ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੇਠ, ਪਹਿਲੋਂ ਸਥੇਬੰਦ ਹੋਇਆ । ਅਮਰੀਕਨ ਦੀਪ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀਆਂ ਦੀ ਰਾਜਸੀ ਜਦੋਂ ਜਹਿਦ ਦਾ ਮੁੱਢ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਬੱਝਾ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਾਂਗੂੰ ਇਮ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿਚ ਵੀ ਅਸਲੀ ਕਾਰਨ ਨਸਲੀ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਦੀ ਰੰਗਤ ਵਿਰੁਧ ਨਫਰਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਰਥਕ ਹਾਲਾਤ ਚਮਕਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਆਰਥਕ, ਰਾਜਸੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਚਾਰਕ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਫਰਕ ਸਨ। ਇਮ ਕਰਕੇ ਦੋਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀਆਂ ਵਿਰਧ ਰਵੱਈਏ ਅਤੇ ਜਦੋ ਜਹਿਦ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਵੀ ਫਰਕ ਪੁੱਗਟ ਹੋਏ । | ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸੱਨਅਤੀ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲੋਂ ਘਟ ਸੀ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਾਮਿਆਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਉਹ ਲੋੜ ਜਾਂ ਮਾਂਗ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜੋ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਸੀ । ਅਮਰੀਕਨ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵਖੋ ਵੱਖ ਯੂਰਪੀਨ ਕੌਮੀ ਅਨਸਰਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯੂਰਪ ਵਿਚ ਅਕਸਰ ਟਕੱਰ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਐਂਗਲੋਸੈਕਸਨ ਨਸਲ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਆਬਾਦਕਾਰ ਪੂਰਬੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਯੂਰਪ ਤੋਂ ਆਏ ਨਵੇਂ ਆਬਾਦਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਰਦੇ । ਯੂਰਪ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ਆਬਾਦਕਾਰ ਹਰ ਸਾਲ ਬੜੀ ਭਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਆ ਰਹੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਫਿਕਰ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਜਮਾਉਣ ਦਾ ਲਗਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਏਸ਼ੀਆਈਆਂ ਵਿਰੁਧ ਨਸਲੀ ਵਿਤਕਰੇ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੂਤੱਖ (Crystalize) ਹੋਣ ਵਿਚ ਵਕਤ ਲੱਗਾ । ਪਰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਦੋ ਹੀ ਕੌਮਾਂ ਦੇ ਅਨਸਰਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਸੰਨ ੧੯oo ਤੋਂ ੧੯੧੪ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਜਰਮਨੀ ਵਿਰੁਧ ਸਾਂਝਾ ਫਰੰਟ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕੈਨੇਡਾ ਅੰਦਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਅਨਸਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਤਕਰਾ ਸੀ, ਪਰ ਏਸ਼ੀਆਈਆਂ ਵਿਰੁਧ ਸਾਂਝਾ ਮੁਹਾਜ਼ ਬਣਨ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਇਹ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਇੰਗਲੈਂਡ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹੀ ਤਾਕਤਾਂ (Colonial Powere) ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਬਸਤੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਅਨਸਰ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕੈਨੇਡਾ ਆ ਵੱਸਿਆ ਸੀ, ਏਸ਼ਆਈਆਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਵਰਗੇ ਗੁਲਾਮਾਂ ਨੂੰ ਹੇਚ ਸਮਝਦਾ ਸੀ । ਕੈਨੇਡਾ ਗਏ ਹਿੰਦੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਾਫੀ ਗਿਣਤੀ ਮਾਇਕ ਤਰੱਕੀ ਕਰਕੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੀ ਮਾਲਕ ਬਣ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਠੇਕੇਦਾਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ । ਇਸ ਕਰਕੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ, ਖਾਸ ਕਰ ਓਹ ਜੋ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਕਦੇ ਨੌਕਰੀ ਕਰ ਗਏ ਸਨ, ਗੁਲਾਮ ਹਿੰਦੀਆਂ ਦਾ ਆਰਥਕ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਬਰਾਬਰ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਖਹਿਣਾ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਰ ਸਕਦੇ । ਨਾ ਹੀ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਵਾਰੀ “ਆਜ਼ਾਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਏਕਤਾ ਦੀਆਂ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਰਵਾਇਤਾਂ ਸਨ, ਜੋ ਕੈਨੇਡੀਅਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਵੇਲੇ ਕੁਵੇਲੇ ਵੰਬਦੀਆਂ ਜਾਂ ਵਿੰਗੇ ਸਾਧਨ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦੀਆਂ । ਇਨ੍ਹਾਂ First Case, Individual case of Jawala Singh, v. Thathian, p. 2. +First Case, The beginning of the Conspiracy and War, p. 2.

  1. Ibid. "ਕਿਰਤੀ' ਰਸਾਲਾ ।

( Digitized by Panjab Digital Library www.jdigob.org