ਪੰਨਾ:ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ.pdf/38

ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਦੀ ਪਰੂਫ਼ਰੀਡਿੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ

________________

ਜੋੜਿਆ । ਇਸਤਰਾਂ ਦੇਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਅਨਸਰ (ਜੋ ਕੈਨੇਡਾ ਅਮਰੀਕਾ ਆਦਿ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤਾ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਉ ਦੀ ਕਾਫੀ ਰੰਗਤ ਦਿੱਤੀ। ਵਿਚ ਰਾਜਸੀ ਚੇਤੰਨਤਾ ਭਾਵੇਂ ਨਾ ਹੋਇਆਂ ਬਰਾਬਰ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਵਿਚ ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰ ਸੁਣਨ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦਾ ਹਲੂਣਾ ਖਾਣ ਦੀ ਚੇਤੰਨਤਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਚੁਕੀ ਸੀ । “ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿਚ ਭਾਈਚਾਰਕ ਭਲਾਈ ਲਈ ਅੱਗ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ* ।” ਅਰਥਾਤ ਉਹ ਗੁਰਦੇ ਵਾਲਾ, ਸ਼ੈਮਾਨ ਵਾਲਾਂ ਅਤੇ ਨਰੋਆ ਦਲੇਰ ਅਨਸਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਰਾਹ ਉਤੇ ਤੁਰਨ ਦੀਆਂ ਕਾਫੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਭਰਪੁਰ ਖੁਬੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜਾਗ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਅਜੇ ਲੋੜ ਸੀ। ਦੂਜਾ ਕਾਂਡ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਸਾਨ ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਉੱਤੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਇਹ ਵਾਧਾ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਸਮੁਚੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਜਿਥੇ ਇਕ ਮਾਲਕ ਕਿਸਾਨ ੮ ਏਕੜ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਗਾਲਬਨ ੪ ਏਕੜ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤੋਂ ਠੇਕੇ ਜਾਂ ਹਿੱਸੇ ਉੱਤੇ ਲੈ ਕੇ ਵਾਹੁੰਦਾ, ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਰਕਬਾ ੩ ਏਕੜ ਤੋਂ ੮ ਏਕੜ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੁੰਦਾ । ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਰਾਹਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਵਾਧੇ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਵੀ ਸੀ। ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਪਰਬੰਧ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦਾ ਇਹ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਹੁਣ ਹੋਰਨਾਂ ਛੇਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਵੇਚੀ ਅਤੇ ਖੁੰਦੀ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਇਕ ਛੋਅ (Commodity) ਬਣ ਗਈ । ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਵੀ ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ ਦੇ ਲਾਇਕ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਕਣ ਦੀਆਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਇਹ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਵਿਚ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵੱਧ ਜਾਣ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਨਿਕਲਕੇ : ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ, ਜੋ ਅਮੁਮਨ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਸ਼ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ, ਦੇ ਹੱਥ ਦਬਾ ਦੱਬ ਜਾਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ, ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ-ਮਾਲਕਾਂ ਦੀ ਕਾਫੀ ਗਿਣਤੀ ਰਾਹਕ ਬਣਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣ ਲਗ ਗਈ । ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਸਾਨ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਕੰਜੇ ਵਿਚ ਇਤਨਾ ਫਸਣ ਲਗ ਗਿਆ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹੀ ਹਿੱਤਾਂ ਖਾਤਰ ਫਿਕਰ ਪੈ ਗਿਆ; ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਰੂਸ ਦੇ ਹਿੰਦ ਵਲ ਵਧਣ ਦਾ ਡਰ ਸੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਖਿਆਲ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਰੂਸ ਨਾਲ ਲੜਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਪਵੇ । ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਸਾਨ ਬਦਜ਼ਨ ਹੋ ਜਾਏ । ਪਰ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਪਰਬੰਧ ਨੂੰ ਇਸ ਰੋਗ ਦਾ ਅਸਲੀ ਕਾਰਨ ਤਸਲੀਮ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ (ਕਿਉਂਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਜਿੰਦ ਜਾਨ ਵੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਪਰਬੰਧ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਛੱਡ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਕਦੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਵਿਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਸੀ) ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਂਡਾ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਸ਼ਰੇਣੀ ਦੇ ਸਿਰ ਭੰਨ ਦਿੱਤਾ । ਇਹ ਠੀਕ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਗੈਰ-ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਹੂ ਦਾ ਜਾਂ ਭਾਈਚਾਰਕ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਉਹ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਕੁਝ ਵਧੇਰੀ ਬੇਲਿਹਾਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਣਗੇ । ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਨੇ ਗੈਸ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ, ਖਾਸ ਕਰ ਹਿੰਦੂ, ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੋੜ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਭੰਡਿਆ, ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਐਕਟ ਇੰਤਕਾਲ fedral (The Land Alienation Act of 1900) ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਸ਼ਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਕੁਰਕ ਹੋਣੋਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ । ਐਕਟ ਇੰਤਕਾਲ ਇਰਾਜ਼ੀ ਨੇ ਵੀ ਕੇਵਲ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਸ਼ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰਾਂ ਕੋਲੋਂ ਬਚਾਇਆ। ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਮੁਲ ਵੱਧ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਇਸ ਮੰਤਵ ਨੂੰ ਮੁਖ ਰੱਖਕੇ ਆਪਣਾ ਵਿਹਾਰ ਚਲਾਉਂਦੇ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿਚ ਆ ਜਾਵੈ । ਕਾਲ ਕਮੀਸ਼ਨ (Famine Commission) ਨੇ ਸੰਨ ੧੮to ਵਿਚ ਇਹ ਪਤਾ ਲਾਇਆ ਕਿ ਬਰਤਾਵਨੀਂ ਹਿੰਦ ਦੀ ਕਿਸਾਨ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਤੀਸਰਾ ਹਿਸਾ ਕਰਜ਼ੇ ਹੇਠ ਇਤਨਾ ਦਬਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ The wealth and welfare of the Punjab, H, Calvert, PP. 86-99. ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਵਲ ਜਾਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਆਰਥਕ ਸਨ । ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਨਵੇਂ ਵਸੀਲਿਆਂ, ਖਾਸ ਕਰ ਨਹਿਰਾਂ, ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਦੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਮੰਗ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲਿਆਂਦਾ, ਜਿਸਦਾ ਉਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਡੇਰੇ ਸੁਫਨੇ ਵਿਚ ਵੀ ਖਿਆਲ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਰ ਸਕਦੇ । ਪਰ ਇਸ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀਨ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਦੇ ਅਸਰਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਮਿਆਰ ਵੀ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਵਧ ਗਈਆਂ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਆਬਾਦੀ ਦਿਨ ਦੂਣੀ ਅਤੇ ਰਾਤ ਚੌਗੁਣੀ ਵਧੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ ਉੱਤੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਬੜਾ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ । ੧੮੭੨-੭੩ ਅਤੇ ੧੯੦੨-੩ ਸੰਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਣੇ ਰਾਹਕਾਂ ('renants-atwill) ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰੀਬਨ ਪੰਜ ਗੁਣਾਂ ਹੋ ਗਈ*। ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ 'L. Hardyal's article in Modern Review, July 1911, pp. 1-ll. "The woulth and welfare of the Punjab. H. Calvert, p. 86. ੧੬ Digitised by Panjab Digital w ww.alibog