________________
ਜੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਈ, ਜਿਸ ਆਸ਼ਰਮ ਅਤੇ ਚਲੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ, ਯੁਗੰਤਰ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿਚ ਰਹਿ ਗਏ ਸਨ, ਮੁਆਫਕ ਨਾ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਘਰ ਸਾਂਭਣ ਦਾ , ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਜਨਵਰੀ ਸੰਨ ੧੯੧੫ ਵਿਚ 'ਪੰਡਤ’ ਰਾਮ ਚੰਦ ਵਧੇਰੇ ਫਿਕਰ ਪੈ ਗਿਆ ਹੋਵੇ । ਨਾਲ ਲੜ ਕੇ ਆਸ਼ਰਮ ਛੱਡ ਗਏ। ਅਰਥਾਤ ਜਨਵਰੀ “ਪੰਡਤ ਰਾਮ ਚੰਦ ਪਸ਼ਾਵਰੀਆਂ ੧੯੧੫ ਤਕ “ਪੰਡਤ’ ਰਾਮ ਚੰਦ ਦਾ ਪਾਰਟੀ ਵਿਚ ਜ਼ੋਰ ਇਤਨਾ ਇਹ ਵੀਚਾਰ ਆਮ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹੈ ਕਿ ਲਾ: ਹਰਦਿਆਲ ਦੇ ਪੈ ਚੁਕਾ ਸੀ ਕਿ ਜ਼ਾਤੀ ਇਖਲਾਫ ਹੋ ਜਾਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਚਲੇ ਜਾਣ ਸਾਰ, “ਪੰਡਤ ਰਾਮ ਚੰਦ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵਰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਆਸ਼ਰਮ ਛੱਡ ਕੇ ਚਲੇ ਜਾਣ ਦੇ ਆਗੂ ਬਣ ਗਏ, ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ । ਸ਼ੀ ਮੁਨਸ਼ੀ ਰਾਮ ਪਾਲਸੀ ਬਾਰੇ ਕੰਟਰੋਲ ਚਲਾ ਗਿਆ । ਇਹ ਖਿਆਲ ਗਲਤ ਹੈ । ਪਿਛੇ ਮਤ ਭੇਦ ਹੋ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਛੱਡ ਗਏ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਚੁਕਾ ਹੈ ਕਿ ਲਾ: ਹਰਦਿਆਲ ਦੇ ਚਲੇ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਆਸ਼ਰਮ ਛੱਡ ਜਾਣ ਪਿਛੋਂ ਵੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਵਫਾਦਾਰ ਰਹੇ। “ਭਾਈ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਜਨਰਲ ਸਕੱੜ ਚੁਣੇ ਗਏ; ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ, ਅਤੇ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ 'ਪੰਡਤ’ ਰਾਮ ਚੰਦ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ‘ਭਾਈ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਹੋਰਨਾਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਗਦਰ ਕੇਵਲ ਆਗੂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣ ਗਏ, ਬਲਕਿ ਉਹ ਇਸ ਦੇ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਕੰਮ ਚਲਾਉਂਦੇ ਰਹੇ*। “ਪੰਡਤ’ ਰਾਮ ਚੰਦ ਲਾ: ਵਾਹਦ ਕੰਟਰੋਲਰ ਜਾਂ ਡਿਕਟੇਟਰ ਬਣ ਬੈਠੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਰਦਿਆਲ ਪਿਛੋਂ ਗਦਰ' ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਐਡੀਟਰ ਬਣੇ, ਅਤੇ ਗੱਦੀ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹਿਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਇਸ ਹੈਸੀਅਤ ਵਿਚ ਉਨਾਂ ਦੀ ਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਬਦੇਸ਼ੀ ਮਹਿਕਮੇਂ ਦੇ ਇਕ ਵਡੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਹੈਰ ਵੈਨ ਵੀਜ਼ਨਡੱਕ ਵਿਚ ਅਹਿਮ ਸੀ। ਪਰ ਲਾ: ਹਰਦਿਆਲ ਦੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ (Herr Von Wesendonk) afumy gf fa ਰਹਿਣ ਸਮੇਂ, ਜਾਂ ਜਾਣ ਪਿਛੋਂ, ਉਹ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਾਧਾਰਨ “ਪੰਡਤ’ ਰਾਮ ਚੰਦ ਦੀਆਂ ਸੈਨਵਾਂਸਿਸਕੋ ਵਿਚ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਤੁਸੀਂ ਉਹਦੇਦਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾਏ ਗਏ । ਪਹਿਲਾ ਸੰਸਾਰ ਯੁੱਧ ਲੀ ਬਖਸ਼ ਨਹੀਂ। ਮਿਸ਼ਨ ਬੈਂਕ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀਆਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹਸਾਬ ਛਿੜਨ ਤੋਂ ਥੋੜਾ ਅਰਸਾ ਪਹਿਲੋਂ ਭਾਈ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਨ; ਪੈਸੇਫਿਕ ਕੋਸਟ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਮ, ਸ਼ੀ ਬਰਕੁਤਲਾ ਅਮਰੀਕਾ ਆ ਗਏ ਸਨ । ਸ੍ਰੀ ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ਯਰੀਤਰ ਆਸ਼ਰਮ ਦੇ ਨਾਮ, ਅਤੇ “ਪੰਡਤ ਰਾਮ ਚੰਦ ਦੇ ਜ਼ਾਤੀ ‘ਭਕਨਾ, ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਜਵਾਲਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ, ਗਦਰ ਨਾਮ*। ਹਰਚਰਨ ਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗਵਾਹੀ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਦੋ ਮੀਤ-ਪ੍ਰਧਾਨਾਂ, ਦੇ ਹਿੰਦ ਨੂੰ ਗਦਰੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੇ ਕਿ ਦੋ ਅਲੈਹਦਾ ਫੰਡ ਰਖੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਇਕ ਆਸ਼ਰਮ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਚਲੇ ਜਾਣ ਉਤੇ, “ਭਾਈ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਗਦਰ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਖਰਚ ਚਲਾਉਣ ਲਈ, ਜਿਸ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਬਰਕਤੁਲਾ ਮੀਤ ਮਾਹਵਾਰੀ ਰੀਪੋਟ ਭੇਜੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ; ਦੂਸਰਾ ਕੌਮੀ ਝੰਡ, ਜੋ “ਪੰਡਤ ਪ੍ਰਧਾਨ*। ਸੈਨਵਾਂਸਿਸਕੋ ਕੇਸ ਦੇ ਜੱਜ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਈ ਰਾਮ ਚੰਦ ਦੀ ‘ਜੇਬ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਿਸ ਦਾ “ਪੰਡਤ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ “ਬੜੇ ਕਾਬਿਲ, ਬਹੁ-ਰੁਖੀ ਲਿਆਕਤ ਵਾਲੇ ਤੇ ਰਾਮ ਚੰਦ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਕੱਤੂ ਸ੍ਰੀ ਗੋਧਾ ਰਾਮ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਝੱਟ ਗਲ ਤਾੜੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਹਸਾਬ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵੇਖ ਸਕਦਾ। ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਰੁਧ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇਸ ਵਾਸੀਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਰਸੂਖ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਰੀਪੋਟ ਵਿਚ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ “ਪੰਡਤ ਰਾਮ ਚੰਦ ਨੇ ਬਰਕਤਲਾ ਜਾਪਾਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਰਹਿ ਚੁਕੇ ਸਨ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਜ਼ਾਤੀ ਫਾਇਦੇ ਉਠਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੇ# । ਬਲਕਿ ਜਰਮਨ ਇਹ ਮੰਨਣ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦਾ ਕਿ ਇਨਾਂ ਸੱਜਣਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਜੁੱਟ ਦੇ ਕਈ ਆਦਮੀ (Von Goltzheim) “ਪੰਡਤ ਰਾਮ ਚੰਦ ਵਿਚ, “ਪੰਡਤ ਰਾਮ ਚੰਦ, ਜੋ ਉਸ ਵਕਤ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਾਧਾਰਨ ਉੱਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਜਾਸੂਸ ਹੋਣ ਦਾ ਸ਼ੱਕ ਕਰਦੇ ਸਨ; ਅਤੇ ਟੌਨ ਓਹਦੇਦਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕਰਤਾ ਧਰਤਾ ਗੋਲਟਜ਼ਹੀਅਮ ਅਤੇ ਮਿਸਜ਼ ਲੀਉਹਾਸਰ( Mrs, Leouhauser) ਬਣ ਗਏ ਹੋਣ । ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਵਾਗ ਡੋਰ ਨੇ 'ਪੰਡਤ ਰਾਮ ਚੰਦ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਦੀ ਤੋਂ ਲਾਉਣ ਲਈ ਲਾ “ਪੰਡਤ’ ਰਾਮ ਚੰਦ ਦੇ ਓਦੋਂ ਹੱਥ ਆਈ, ਜਦ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਚੀਦਾ ਚੀਦਾ ਹਰਦਿਆਲ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੁਸਤੁਨਤੁਨੀਆ ਸਨ, ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਨ ਦੀ ਤਕਰੀਬਨ ਸਭ ਕਾਰਕੁਨ ਹਿੰਦ ਅਤੇ ਸਿਆਮ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਗੱਲਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪੰਡਤ’ ਰਾਮ ਗਦਰੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਉਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾ ਚੁਕੇ ਸਨ। ‘ਭਾਈ ਚੰਦ ਨੂੰ ਉਨਾਂ ਦੀ ਗੱਦੀ ਤੋਂ ਹਿਲਾਇਆ ਨਾ ਜਾ ਸਕਿਆ । ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਅਕਤੂਬਰ ੧੯੧੪ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਬਲਕਿ ਹਿੰਦ ਅਤੇ ਧੁਰ ਪੁਰਬ ਵਿਚ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਸੈਨਫਾਂਸਿਸਕੋ ਤੋਂ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਬਰਕਤਲਾ ਗਾਲਬਨ ਫੇਲ ਹੋ ਜਾਣ ਪਿਛੋਂ ਜਦ ‘ਭਾਈ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਹਿੰਦ ਦੇ ਗਵਾਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਖਾਤਰ ਅਮਰੀਕਾ ਛੱਡ ਚੁਕੇ ਸਨ । ‘ਭਾਈ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ‘ਭਾਈ’ *San Francisco Trial, Charge to the Jury ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿਆਮ ਭੇਜਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ by the Judge, p. 709. ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅਕਤੂਬਰ ੧੯੧੪ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਜਾ tIbid. ਚੁਕੇ ਸਨ। ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਉਹਦੇਦਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੇਵਲ Ibid, Testimony of Gregurevich.. ਸ੍ਰੀ ਮੁਨਸ਼ੀ ਰਾਮ, ਜੋ ਪਾਰਟੀ ਕਾਇਮ ਹੋਣ ਵੇਲੇ ਤੋਂ ਮੀਤ ਸਕੱਤ
- San Francisco Trial, Testimony of ਨੌਵਾਂ ।
Herbert A. Thayer. Mandlay Case. Judgement, p. 32. tibid, Testimony of Harcharan Das. (Un-American activities, p. 214. San Francisco Trial, Charge to the Jury San Francisco Trial, Testimony of by the Judge, p. 702. George W. Hartz. tIbid. Ibid, Charge to the Jury by the Judge, #Ibid, p. 702. p. 712. ਉIbid, p. 111. ੧੪੭ Digitted by Pajab Digital Library/www.w i borg
