________________
ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਦਾ ਗਦਰ ਹੋਵੇ । ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੰਬ ਬਣਦਾ ਵੇਖਣ ਦੀ ਇੱਛਿਆ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਉਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸੁਰਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੰਬ ਬਨਾਉਣ ਵੀਹਵਾਂ ਕਾਂਡ ਦਾ ਨੁਸਖਾ ਦੱਸਿਆ । ਮੀਆਂ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਿਧੂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਸੁਰਜਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਦੁਆਬੇ ਤੋਂ ਆਦਮੀ ਲਿਆਉਣ । ਜਦ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਆਦਮੀ ਆ ਜਾਣਗੇ ਤਾਂ ਓਹ ਮੰਡੀ ਰਿਆਸਤ ਵਿਚ ਗਦਰ ਕਰ ਦੇਣਗੇ। ਵਜ਼ਰ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਟ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦੇਣਗੇ, ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਅਤੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਉਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਰਿਆਸਤ ਉਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਣਗੇ, ਅਤੇ ਪਿਛੋਂ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਦਾ ਗਦਰ ੧੫ ਫਰਵਰੀ ੧੯੧੫ ਨੂੰ ਸ਼ਰ ਆਦਮੀ ਅਤੇ ਹਥਿੱਆਰਾਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਲ ਧਾਵਾ ਕਰਕੇ ਹੋਇਆ ।੧੫ ਫਰਵਰੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਦੇਰ ਲਈ ਨੀਯਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਜਾ ਮਿਲਣਗੇ । ਇਹ ਕੀਤੀ ੧੯ ਫਰਵਰੀ ੧੯੧੫ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਬਹੁਤ ਲਾਗੇ ਲਾਗੇ ਸਭ ਕਾਰਵਾਈ ਦਸੰਬਰ ੧੯੧੪ ਅਤੇ ਜਨਵਰੀ ੧੯੧੫ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸ਼ੱਕ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ। ਵਿਚ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਸੀ । ਅਰਥਾਤ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ | ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਸ਼੍ਰੀ ਸੁਰਜਨ ਸਿੰਘ ਫਤਹ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਵਿਉਂਤ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਦੋਵੇਂ ਤਾਰੀਖਾਂ ਗੁੜ ਵਾਪਸ ਆਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਨੀਯਤ ਹੋਈਆਂ । ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਇਸ਼ਾਰੇ ਮਾਤਰ ਨੂੰ ਮੰਡੀ ਨਾਲ ਜਾਣ ਵਾਸਤੇ ਕਿਹਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਬੰਬ ਬਨਾਉਣ ਵੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨਹੀਂ । ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਦਾ ਗਦਰ ਗਾਲਬਨ ਸਬੱਬੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ੧੫ ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ । ਕਿਉਂਕਿ ੧੯ ਫਰਵਰੀ ਦੀ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ‘ਚ ਘਾ’ ਦਾ ਨਾਮ ਤਾਰੀਖ ਫੌਜੀਆਂ ਦੇ ਦਬਾਉ ਪਾਉਣ ਉਤੇ ੧੨ ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤਾ। ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ‘ਚੁਘਾ’ ਨੂੰ ਨੀਯਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਹੁਤ ਘਟ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਮਾਰਚ ੧੯੧੫ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਮੰਡੀ ਪੁੱਜਾ । ਸੁਕੇਤ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਵਿਚ, ਅਰਥਾਤ ੧੫ ਫਰਵਰੀ ਤੋਂ ਵਿਚ ਇਕ ਮੀਟਿੰਗ ਹੋਈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਸੁਰਜਨ ਸਿੰਘ, ਸ਼੍ਰੀ ਪਹਿਲੋਂ, ਇਸ ਦੀ ਖਬਰ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਪੁਚਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ‘ਚੁਘਾ, ਸਿਧੁ ਨੰ: ੧, ਸਿਧੂ ਨੰ: ੨, ਬਦਰੀ, ਮੀਆਂ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਜਵਾਹਰ, ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ । ਮੀਆਂ | ਪਰ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਦਾ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਬੰਦੁਕਾਂ ਹੱਥਿਆਰ ਅਤੇ ਗਦਰ ਸਬੱਬੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ, ਬਲਕਿ ਉਸ ਇਨਕਲਾਬੀ ਬੰਬ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਮਸਾਲਾ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਸਲਾਹ ਬਣੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਬੀਜ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਬੀਜੇ ਕਿ ਬੰਬ ਬਣਾਕੇ ਇਕ ਪੁਲ ਉਡਾਇਆ ਜਾਏ, ਫਿਰ ਮੰਡੀ ਸਨ। ਰੌਲਟ ਰੀਪੋਟ ਇਹ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ “ਪੰਜਵੀਂ ਪਲਟਨ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਅਤੇ ਖਜ਼ਾਨਾ ਲਟ ਲਿਆ ਜਾਏ, ਅਤੇ ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦ ਓਥੋਂ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਟ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ । ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋਇਆ' '; ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਸ ਮਤਲਬ ਵਾਸਤੇ ਆਦਮੀ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਨ ਨੇਮ-ਸਰਕਾਰੀ ਰੀਪੋਟ ਵਿਚ ਵੀ ਇਹੋ ਅਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣ, ਅਤੇ ਸ਼ੀ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਬੰਬਾਂ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਲਈ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਸਿੰਘਪੁਰ ਦਾ ਗਦਰ ਚੁੜੀ ਵਾਲੇ ਢੱਕਣ ਅਤੇ ਆਦਮੀ ਲਿਆਉਣ ਵਾਸਤੇ ਪੰਜਾਬ ਕਰਵਾਇਆ। ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਕੇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਵੀ ਜਾਣ । ਮੀਆਂ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਕ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਦੇਸ਼ ਰਾਣੀ ਵੀ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੇ ਸਿਖ ਹੱਲਾ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਸਿੰਘਾਪਰ ਗਦਰ ਦੇ ਬੀਜ ਬੀਜਦੇ ਕਰਨ ਤਾਂ ਓਹ ਕਿਲਾ ਉਨਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੈ । ਆਏ। ਜੋ ਪਿਛੋਂ ਪੁੰਗਰ ਪਏ । ਸ਼੍ਰੀ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਇਹ ਸਕੀਮ ਸ਼ੀ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਫੜੇ ਜਾਣ ਕਰਕੇ (ਰਸੂਲਪੁਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਨੂੰ ਗਦਰ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਵਿਚ ਰਹਿ ਗਈ । ਤੀਸਰੇ ਕੇਸ ਦੇ ਜੱਜ ‘ਮੰਡੀ ਸਾਜ਼ਸ਼’ ਦੀ ਸੁਰਖੀ ਹੀ ਗਦਰੀਆਂ ਨੇ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਜਹਾਜੋਂ ਉਤਾਰ ਹੇਠ ਨਤੀਜਾ ਕਢਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ, “ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਦਿੱਤਾ§, ਅਤੇ ਸ਼ੀ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ‘ਚਰੜ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਤਸੱਲੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਮੰਡੀ ਰਿਆਸਤ ਵਿਚ ਕੁਝ ਉਨਾਂ ਦਾ ਸਿੰਘਾਪਰ ਗਦਰ ਕਰਵਾਉਣ ਵਿਚ ਹੱਥ ਸੀ। ਵਿਗੜੇ ਹੋਏ ਅਨਸਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਮਾਂਡਲੇ (ਬਰਮਾ) ਸਾਜ਼ਸ਼ ਕੇਸ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਰਮਿਆਨ ਸੁਰਜਨ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀਂ ਗਲ ਬਾਤ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ; ਅਤੇ ਦਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਗਦਰ ਕਰਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮੌਲਵੀ ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਹਵਾਈ ਜਾਪੇ, ਪਰ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮੁਜਤਬਾ ਹੁਸੈਨ (ਉਰਫ ਮੂਲ ਚੰਦ), ਜੋ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਰਿਆਸਤ ਵਿਚ ਬੰਬ ਅਤੇ ਹੱਥਿਆਰ ਅਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣ, ਨਾਲ ਫਿਲਪਾਈਨ ਤੋਂ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਆਏ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਆਦਮੀ ਲਿਆਂਦੇ ਜਾਣ, ਵਜ਼ੀਰ ਅਤੇ ਮਿਸਟਰ . ਦੇ ਗਦਰ ਤਕ ਉਥੇ ਹੀ ਰਹੇ, । ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗਿਆਨ ਚੰਦ, ਜੋ ਗੌਰਡਨ ਵਾਕਰ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ, ਰਿਆਸਤ ਉਤੇ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਦੇ ਗਦਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਜਾਏ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ
- , ਦਾ ਕਾਫੀ ਹੱਥ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਪਰ ਦਾ ਗਦਰ ਇਤਫਾਕੀਆ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਮੰਡੀ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਉਤੇ ਧਾਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਏ । ਸਕੀਮ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚਾੜਨ ਵਾਸਤੇ ਬਹੁਤਾ ਕੁਝ ਨਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ
"Rowlatt Report, p. 170. tUn-American Activities. p. 220. ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ, ਜਿਹੜਾ ਇਸ ਸਕੀਮ ਦਾ ਆਗੂ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ, First Case, The Seduction of Troops. p. 5. ਵੜਿਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚਾੜਨ ਵਾਸਤੇ ਪਿਛੇ ਕੌਈ Second Case, Judgement, p. 27. ਦਿੜਤਾ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਨਾ ਰਿਹਾ* * * ||1bid, p. 19. TRowlatt Report, p. 170. *Third Case, Judgement, p. 61. ੧੨੬ "Mandlay Case, Judgement, p. 285. Digitized by Panjab Digital Library www.punjabi .org
