________________
ਗਵਾਹੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਫਸੀਲ ਵਿਚ ਅਸਲੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਦੇਸ ਦੇ ਖਾਸੇ ਤੱਬਕੇ ਵਿਚ ਲਿਖਤ ਸਮੇਤ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪਾਠਕ ਇਨਾਂ ਐਸੀ ਮਨੋ-ਵਿਗਯਾਨਕ ਉਲਝਣ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ, ਜੋ, ਆਪਣੇ ਦੇ ਠੀਕ ਭਾਵ ਦਾ ਆਪ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾ ਸਕਣ । ਆਪ ਨੂੰ ਭੁਲੇਖੇ ਵਿਚ ਪਾਕੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਗੁਣਾਂ ਹਿੰਦ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਲਾਰਡ ਹਾਰਡਿੰਗ ਦੀ ਰੰਗਤ ਦੇ ਕੇ ਤਸੱਲੀ ਲੈਣ ਲੱਗ ਪਈ । ਬੁੱਧ ਅਤੇ ਜੈਨ ਮੱਤਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਫਿਲਸਫੇ, ਜੋ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਇਨਸਾਨੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ, “ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਸੰਨ ੧੯੧੫ ਬਹੁਤ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਆਰਸ਼ਕ ਹੁਲਾਰਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਦੇਸ ਵਿਚ ਫੈਲੇ ਸਨ, ਸਾਲ ਸੀ । ਜੇਕਰ ਅਮੀਰ ਅਫਗਾਨਸਤਾਨ ਦਾ ਰੱਵਈਆ ਪਿਛੋਂ ਬੁਜ਼ਦਿਲੀ ਉਤੇ ਰੰਗੀਨ ਪਰਦਾ ਪਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤੇ ਵਫਾਦਾਰੀ ਵਾਲਾ ਨਾ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਭੈੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ । .....ਵਿਰੋਧੀ ਅਫਗਾਨਸਤਾਨ ਜਾਣ ਲਗੇ । ਮੌਜੂਦਾ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਅਤੇ ਅਸ਼ਾਂਤਮਈ ਠੋਸ ਖਤਰੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ। (**Nineteenਸੰਬੰਧੀ ਧਾਰਮਕ ਅਤੇ ਇਖਲਾਕੀ ਮਹੌਲ ਵਿਚ ਹੋਈ ਲੰਮੀ ਚੌੜੀ fifteen was a very anxious year in India. ਚਰਚਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਚਰਚਾ ਦੇ ਰਾਜਸੀ ਮਸਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜੇ Still, but for the loyal attitude of the Ameer ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ; ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ of Afganistan, it might have been a great ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਇਨਕਲਾਬੀ ਲਹਿਰਾਂ ਦੀ ਖੁਲੇ ਮੈਦਾਨ ਨਿਖੇਧੀ deal worde.......... A hostile Afganistan might have been a source of real danger.") ਕੀਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ; ਤਰਾਸ-ਵਾਦੀ ਤਰੀਕਾਕਾਰ ਦੇ ਜ਼ਾਹਰਾ ਤੌਰ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਵਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਉਤੇ ਗਦਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਣ ਦੀ ਉਤੇ ਕਾਮਯਾਬ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਚਾਨਸਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ; ਅਤੇ ਓਪਰੀ ਸ਼ਰਤ ਵਿਚ ਅਮੀਰ ਅਫਗਾਨਸਤਾਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨਜ਼ਰੇ ਵੇਖਿਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਿੰਦ ਦਾ ਰਾਜ ਵਫਾਦਾਰੀ ਨਿਭਾਹ ਸਕਦਾ ਜਾਂ ਨਾ, ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਹਿੰਦੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਗਏ ਹਨ, ਉਸ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਮੁਲਕ ਵਾਕਿਆਤ ਹੀ ਕਰਦੇ; ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਾਂਡ ਵਿਚ ਪਿਛੇ ਦੱਸਿਆ ਵਿਚ ਐਸਾ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਪਸਰ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਬਦੇਸ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਜਾ ਚੁਕਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਰੋਧੀ ਹਾਲਾਤ ਵਿਚ ਲਾਰਡ ਹਾਰਡਿੰਗ ਦਾ ਵਿਰੁਧ ਵੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਇਨਕਲਾਬ ਕਰਨਾ ਇਖਲਾਕੀ ਤੌਰ ਖੁਦ ਆਪਣਾ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਕੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਸੀ । ਉਤੇ ਨਾ-ਵਾਜਬ ਸੀ, ਜਾਂ ਇਸ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਚਾਨਸ “ਸੰਘਣੇ ਛਪੇ ੧੩੨ ਪੰਨਿਆਂ ਦੀ ਰੀਪੋਟ ਵਿਚ, ਨਹੀਂ ਸਨ। ਸਰਹੱਦ ਅਤੇ ਮੁਲਕ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਾਲਤ ਦਾ ਅਠਾਂ ਲਾਈਨਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਵੀ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਤਰੀਕਾਕਾਰ ਨੂੰ ਬਤੌਰ ਅਟੱਲ ਵਿਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ; ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਹਾਲਤ ਦਾ ਹਿੰਦ ਅਸੂਲ ਅਪਣਾਉਂਦੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ । ਮੁਲਕ ਦਾ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਫੌਜੀ ਵਸੀਲਿਆਂ ਨਾਲ ਗੂੜਾ ਸੰਬੰਧ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਪੁਲਸ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਮੀਸ਼ਨ* ਵੀ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਈ ਵੇਰ ਇਹ ਹਾਲਤ ਚਿੰਤਾਦੀ ਹਾਮੀ ਰਹੀ ਹੈ*, ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਥੋੜਾ ਜਨਕ ਅਤੇ ਖਤਰਨਾਕ ਸੀ (“In a report of 132 ਸਮਾਂ ਪਿਛੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ closely printed pages, the situation on the ਨੂੰ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਹੈ । fronter and in the interior is dealt with in ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਤਹਾਸਕ ਪੜਚੋਲ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਇਖਲਾਕੀ eight lines; and yet this situation had a very close relation to the military resources of ਪਹਿਲੂਆਂ ਨਾਲ ਇਤਨਾ ਨਹੀਂ, ਜਿਤਨਾ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ India, as is admitted by the Commission, and ਅਸੱਫਲਤਾ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਕੌਮਾਂ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ at times was one of anxiety and danger.f") ਗਿਣੇ ਮਿਥੇ ਰਾਜਸੀ ਅਥਵਾ ਸਮਾਜਕ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਿਸਟਰ ਚੰਬਰਲੇਨ ਨੇ ਹਉਸ ਆਫ ਕਾਮਨਜ਼ ਵਿਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਮਲੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਚ ਆ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਜਰਮਨ ਸਾਜ਼ਸ਼ ਸੰਬੰਧੀ ਤਕਰੀਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ, “ਜੋ ਢੰਗਾਂ, ਨਾਲ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਇਸ ਸਵਾਲ ਵਿਚ ਪੈਣ ਦੀ ਲੋੜ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਵਾਕਫੀਅਤ ਹੈ, ਮੈਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਹੁਣ ਤਫਸੀਲ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਵਿਰਧ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਇਨਕਲਾਬ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਮੇਰਾ ਇਤਨਾ ਕਹਿ ਦੇਣਾ ਕਾ ਇਖ਼ਲਾਕੀ ਤੌਰ ਉਤੇ ਵਾਜਬ ਸੀ ਜਾਂ ਨਾ-ਵਾਜਬ । ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਰਕਾਰ ਹਿੰਦ | ਪਰ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਜ਼ਾਹਰ ਨੂੰ ਚਿੰਤਾ ਵਿਚ ਪਾਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। (“I cannot speak ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ, ਖਾਸ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਲਾਤ ਦੀ of the information we have in any detail now, ਹੋਂਦ ਵਿਚ, ਫੌਜੀ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਬਦੇਸ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ but it is enough if I say that it was such as 1 necessarily caused anxiety to the Govt. ਉਲਟਾਉਣਾ ਸੰਭਵ ਸੀ । ਆਪਣੇ ਲੀਡਰਾਂ ਤੋਂ ਵਾਂਜਿਆਂ of India. I") ਹੋ ਜਾਣ, ਇਨਕਲਾਬੀ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਅਨਜਾਣ ਮੈਸੋਪੋਟੇਮੀਆ ਮੁਹਿੰਮ ਸੰਬੰਧੀ ਹਉਸ ਆਫ ਲਾਰਡਜ਼ ਹੋਣ, ਅਤੇ ਹਿਮਾਲੀਆ ਪਹਾੜ ਜਿੱਡੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ, ਦੇ ਵਿਚ ਹੋਈ ਬਹਿਸ ਵਿਚ ਬੋਲਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਲਾਰਡ ਮੋਂਟੀਗੋ ਬਾਵਜੂਦ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਆਪਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇ ਅਸੀਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਏ ਸਨ । ਬਲਕਿ ਉਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਮੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਹੋਈ ਉਨਾਂ ਦੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੀ "Hardinge, p. 131. ਹੱਦ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪਲੈਨ ਪੈਸੇਪਟੇਮੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਤਫਤੀਸ਼ ਸੰਬੰਧੀ । ਅਤੇ ਤਰੀਕਾਕਾਰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ਉਤੇ ਠੀਕ ਲੀਹਾਂ ਉਤੇ ਸੀ । • ਐਸਪੋਟੇਮੀਆ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਤਫਤੀਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਮੁਲਕ ਵਿਚ ਪਸਰੇ ਉਪਰ ਦਸੇ ਗਏ ਮਹੌਲ ਅਤੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਦੀ ਕਮੀਬਨ । ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਨਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ । ਪਰ tOfficial Reports, Parliamentary Debates ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਬੇ-ਬੁਨਿਆਦ ਨਹੀਂ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ (Lords), 1917, Vol. XXV, p. 73. tOfficial Reports, Parliamentary Debates ਵਿਚ ਕਈ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਨੀਮ-ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ (Commons), 1917, vol. XXXi, pp. 14:'The Discovery of India, Jawahar Lal 14. Nehru, p. 373. ૧૧૮ Digitined by Panjab Digital Library wwe prodigilib.org
