________________
ਤੋਂ ਵਿਲਦੀ ਆ ਵਿਚ ਪੱਕ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ‘ਕੌਮਾ ਗਾਟਾ ਮਾਰੂ’ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਨਾਲ ਬਜਬਜ (ਕਲਕੱਤਾ) ਘਾਟ ਉਤੇ ਹੋਈ ਘਟਨਾ* ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ । ਗਦਰੀਆਂ ਨੇ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਗਦਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁਕਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਐਮਰਨ’ ਦਾ ਕੇਵਲ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾਕੇ ਅਟਕਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਗਦਰੀਆਂ ਨੇ ਪੀਨਾਂ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਜ਼ਾਰ ਪਤੂਕਾ’ ਅਖਬਾਰ (ਕਲਕੱਤਾ) ਤੋਂ ਤਾਰ ਰਾਹੀਂ ਪੁਛ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕੀ ਗਦਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ? ਪਰ ਇਸ ਤਾਰ ਦਾ ਜਵਾਬ ਕੀ ਆਉਣਾ ਸੀ। ਦੋਹਾਂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਲੀਡਰਾਂ ਮਿਲ ਕੇ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜੇ ਪੀਨਾਂਗ ਹੀ ਅਟਕਾਏ ਜਾਣਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਕਿਆਸ ਮੁਤਾਬਕ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੇ ਗਦਰ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੇਣਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣਾ, ਤਾਂ ਪੈਨਾਂਗ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਗਦਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ। ਇਹ ਸਲਾਹ ਬਣੀ ਕਿ ਪੀਨਾਂਗ ਵਿਚ ਤਈਨਾਤ ‘ਮਲਾਯਾ ਸਟੇਟਸ ਗਾਈਡਜ਼’ ਦੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਲਟਣਾਂ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰ ਕੇ ਗਦਰ ਕਰਾਇਆ ਜਾਵੇ; ਪਰ ਜੇ ਫੌਜੀ ਸਿਪਾਹੀ ਗਦਰ ਨਾ ਕਰਨ ਤਾਂ ਆਪ ਹੀ ਕਰ ਦਿਤਾ ਜਾਏ । ਇਸ ਮਤਲਬ ਵਾਸਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਅਲੈਹਦਾ ਅਲੈਹਦਾ ਚਾਰ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨਾਂਗ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਗਈਆਂਫੋਜੀਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਵਾਸਤੇ, ਇਹ ਪਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿ ਹਥਿਆਰ ਕਿਥੋਂ ਖਰੀਦੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਠਾਣਿਆਂ ਵਿਚ ਕਿਤਨੇ ਹਥਿਆਰ ਹਨ । ਚੌਥੀ ਪਾਰਟੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਜ਼ਾਰ ਪਕਾ ਨੂੰ ਉਹ ਤਾਰ ਦੇਣ ਗਈ ਜਿਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜੋ ਪਾਰਟ ਗਈ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਫੌਜੀਆਂ) ਵਿਚ ਬੜੀ ਬੇਚੈਨੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਗਦਰ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਸਤੇ ਤਿਆਰ ਸਨ*। ਦੂਸਰੀਆਂ ਦੋਹਾਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀ ਰੀਪੋਟ ਵੀ ਮੁਆਫਕ ਸੀ, ਅਤੇ ਗਦਰੀਆਂ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਕ ਵਾਰ ਸਿੱਧਾ ਪੀਨਾਂਗ ਦੇ ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਟ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਓਹ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਗਵਰਨਰ ਕਹਿੰਦੇ ਰਹੇ) ਨੂੰ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲਿਆ ਜਾਏ; ਅਤੇ ਜੇ ਫਿਰ ਵੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰਨ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਤਾਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਪੀਨਾਂਗ ਵਿਚ ਗਦਰ ਕੀਤਾ ਜਾਏ । ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ ‘ਠਠਗੜ, ਸ਼ੀ ਜਵਾਲਾ ਸਿੰਘ ‘ਠਣੀਆਂ “ਪੰਡਤ’ ਜਗਤ ਰਾਮ, ਸ੍ਰੀ ਰੂੜ ਸਿੰਘ ਚੁਹੜ ਚਕ’ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ‘ਵੇਈਂਪੁਈਂ, ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ‘ਚੁਘਾ ਨੇ ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਟ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਟਿਕਾਣੇ ਵਲ ਜਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋ ਗਿਆ-ਮਸ਼ੀਆ ਮਾਰੁ’ ਦਾ ਕੋਲੰਬੂ ਜਾਣ ਦਾ ਅਤੇ ‘ਤੋਸ਼ਾ ਮਾਰੂ' ਦਾ ਰੰਗੁਨ ਰਸਤੇ ਕਲਕੱਤੇ ਜਾਣ ਦਾ।‘ਤੋਸ਼ਾ ਮਾਰੂ' ਜਹਾਜ਼ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਰੰਗੁਨ ਅਟਕਿਆ । “ਇਥੇ ਪਤਾ ਲਗਾ ਇਕ ਪਲਟਣ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਾਰਿਆਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ (ਫੌਜੀ) ਨਾ ਜਾਣ..........ਇਹ ਸਿਖ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਲਟਣ ਸੀ । ਕਈਆਂ (ਫੌਜੀਆਂ) ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਓਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਗੇ, ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਓਹ ਸਾਡਾ ਮਸ਼ਵਰਾ ਨਹੀਂ ਮਨ ਸਕਦੇ। ਰੰਗੁਨ ਤੋਂ ‘ਤੋਸ਼ਾ ਮਾਰੂ ਜਹਾਜ਼ ਆਖਰ ੨੯ ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ
- ਕੌਮਾ ਗਾਟਾ ਮਾਰੂ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਵਾਕਿਆਤ ਵਿਚ ਇਹ ਇਕ ਲਾ ਸਾਕਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ੧੮ ਮੁਸਾਫਰ ਬਸ ਪ ਘਾਟ ਕਲਕੱਤਾ ਪੂਜਣ ਉਤ ਫੌਜ ਅਤੇ ਪੁਲਸ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ।
ਕਲਕੱਤੇ ਪੁਜਾ*। | ਕਲਕੱਤੇ ਘਾਟ ਉਤੇ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਦੂਰ ਦਰਾਜ਼ ਖਿਲਰੇ ਅਤੇ ਪੇਚੀਦਾ ਸੀ. ਆਈ. ਡੀ. ਦੇ ਜਾਲਾਂ ਨੂੰ ਮੁਖ ਕਰਕੇ ਇਹ ਮੁਮਕਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਤੋਂ ਬੇਖਬਰ ਹੋਵੇ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜੱਥੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਖੁਲਮ ਖੁਲਾ ‘ਐਲਾਨੇ ਜੰਗ’ ਕਰਕੇ ਹਿੰਦ ਨੂੰ ਤੁਰੇ, ਅਤੇ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਵੀ ਹਾਂਗ ਕਾਂਗ ਅਤੇ ਪੈਨਾਂਗ ਪਬਲਕ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿਚ ਪਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਆਏ । ਹਿੰਦ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ “ਜਹਾਜ਼t ਪੁਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਹਾਂਗ ਕਾਂਗ ਅਤੇ ਰੰਗੁਨ ਤੋਂ ਭਰੋਸੇ ਯੋਗ ਅਗਾਊਂ ਖਬਰ ਮਿਲ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮੁਸਾਫਰ ਖੁਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਹਿੰਦ ਪੁਜ ਕੇ ਗਦਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਗੇ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਹਿੰਦ ਸਰਕਾਰ ਚੌਕਸ ਸੀ ਅਤੇ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿਠਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸੀ । | ਪੰਜ ਸਤੰਬਰ ੧੯੧੪ ਨੂੰ ਹਿੰਦ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਕ ਆਰਡੀਨੈਂਸ§ ਰਾਹੀਂ ਬਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿਠਣ ਵਾਸਤੇ ਖਾਸ ਅਧਿਕਾਰ ਹੱਥ ਵਿਚ ਲੈ ਲਏ ਸਨ। ਘਾਟ ਉਤੇ ਪੁਲਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ‘ਤੋਸ਼ਾ ਮਾਰੂ ਦੇ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਨੂੰ ਸਪੈਸ਼ਲ ਗਡੀਆਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਪੁਚਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ | ਘਾਟ ਤੋਂ ਕੋਈ ਛੇ ਮੀਲ ਹੇਠਾਂ ਸਮੁੰਦਰ ਵਲ, ਇਕ ਕਸਟਮ ਮਹਿਕਮੇਂ ਦਾ ਅਵਸਰ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਸ ਦਾ ਇਕ ਸਬ ਇੰਸਪਕੈਟਰ ਜਹਾਜ਼ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਜਹਾਜ਼ ਉਤੇ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਗਈ । ਵਿਰ ਵੀਹ ਵੀਹ ਜਾਂ ਪੰਝੀ ਪੰਝੀ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਦੀਆਂ ਟੋਲੀਆਂ ਵਿਚ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਨੂੰ ਜਹਾਜ਼ ਉਤੋਂ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉਨਾਂ ਬਾਰੇ ਪੁਛ ਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ । ਪੁਛ ਗਿਛ ਕਰਕੇ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਇਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਅਨੁਸਾਰ ਨਜਿੱਠਣਾ ਸੀ; ਦੂਸਰੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸ਼ੱਕ ਅਧੂਰਾ ਸੀ, ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਲਕਤੇ ਰਹਿਣ ਦੇਣਾ ਮੁਨਾਸਬ ਨਹੀਂ ਸੀ; ਅਤੇ ਤੀਸਰੇ ਉਹ ਜੋ ਖਤਰਨਾਕ ਨਹੀਂ ਸਨ । ਦੋ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਰੱਖਣ ਕਰਕੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਦੋ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਰੀਪੋਟ ਦੇ ਅਧਾਰ ਉਤੇ। ੯ ਨੂੰ ਖਤਰਨਾਕ ਸਮਝ ਕੇ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਗਾਰਦ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਪੰਜਾਬ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ੧੭0 ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਸਰੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਸਪੈਸ਼ਲ ਗਡੀਆਂ ਵਿਚ*। | ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਘੱਟ ਕਹਿੰਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਖੁਲਮ ਖਲਾ ਆਖਦੇ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਰਾਜ ਖਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਰਾਏਵਿੰਡ ਜੰਕਸ਼ਨ ਉਤੇ ਇਕ ਪੰਜਾਬ ਸੀ. ਆਈ. ਡੀ. ਦਾ ਅਵਸਰ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਦੇ ਵਾਰੰਟਾਂ ਦੇ ਫਾਰਮ ਲੈ ਕੇ ਆ ਮਿਲਿਆ। ੧00 ਮੁਸਾਫਰਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਤੀਰਾ ਬਹੁਤ ਜੋਸ਼ੀਲਾ ਸੀ, ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਰੰਟਾਂ ਉਤੇ ਨਾਮ ਦਰਜ ਕਰਕੇ ਹੋਠਾਂ ਵ ਭੇਸ First Case, The Return to India. ਤੌਬਾਮਾਰੂ । #Rowlatt Report, p. 149. SIngress into India Ordinanoo. *Isemonger and Slattery, pp. 61-62. Isemonger and Slattery, p. 59. Mandlay Case, Evidence, p. 44. ੮੧ Digitted by Panjab Digital Library www.poradio
