________________
ਤੋਂ ਤਾਰ ਰਾਹੀਂ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਗਦਰ ਆਰੰਭ ਹੋ ਹੋ ਸਕਿਆ, ਪਰ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਆਪਣੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਗਿਆ ਹੈ* ? ਅਜਿਹੇ ਦੁਰਲੱਭ ਮੌਕਿਆ ਨੂੰ ਹਥੋਂ ਨਾ ਗਵਾਉਣ ਦਾ ਵੀਚਾਰ “ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਤੀਸਰਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ (ਜੋ ਜਰਮਨੀ ਅਤੇ ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਨਿੱਗਰ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੰਸਾਰ ਯੁਧ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਸੀ) ਵੀ ਕਿਸੇ ਲਹਿਰ ਜਾਂ ਪਲੈਨ ਦੇ ਫੇਲ ਹੋ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਨੁਕਤੇ ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਸਤਵੇਂ ਕਾਂਡ ਵਿਚ ਮੁਖਤਸਰ ਤੌਰ ਕਢਣੇ ਸੌਖੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇੰਝ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇੰਝ ਉਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਰਕੀ ਨੇ ਕਿਉਂ ਆਪਣਾ ਨਹੀਂ । ਪਰ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜੋ ਵੀਚਾਰ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਸੀ ਜੋੜ ਜਰਮਨੀ ਨਾਲ ਜੋੜਕੇ ਜਰਮਨੀ ਓਦੋਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਮੁਖ ਰਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ, ਇਹ ਰਾਏ ਨੂੰ ਬਰਲਨ ਬਗਦਾਦ ਰੇਲਵੇ ਬਨਾਉਣ ਦੀਆਂ ਰਿਆਇਤਾਂ ਕਾਇਮ ਕਰਨੀ ਕਠਨ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਪਹਿਲੇ ਦਿਤੀਆਂ। ਬਰਲਨ-ਬਗਦਾਦ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ ਦਾ ਜਰਮਨੀ ਸੰਸਾਰ ਯੁੱਧ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਤੋਂ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਕੇ ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਦੀ ਸਰਪਰਸਤੀ ਵਿਚ ਬਣਨਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬ ਕਰਨ ਲਈ ਹੱਲਾ ਮਾਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਮੁਖ ਰੂਪ ਬੁਨਿਆਦੀ ਹਿੱਤਾਂ ਉਤੇ ਵਡੀ ਸੱਟ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਗਲਤ ਸੀ । ਇਸ ਬਾਰੇ ਰਾਏ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਲਗਿਆਂ ਜਰਮਨੀ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਏਸ਼ੀਆ ਵੱਲ ਵਾਧੇ ਲਈ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਅੱਸਫਲਤਾ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਨਹੀਂ ਖੁਦਾ ਸੀ । ਬਲਕਿ ਬਰਲਨ-ਬਗਦਾਦ ਰੇਲਵੇ ਦਾ ਜਰਮਨ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਿਮਾਲੀਆ ਪਹਾੜ ਸਪੱਰਸਤੀ ਹੇਠ ਬਣਨਾ ਪਹਿਲੇ ਸੰਸਾਰ ਯੁੱਧ ਦੇ ਛਿੜਨ ਜਿਡੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਕਾਰਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਮੁਖ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਜਾਮਾਂ ਪਹਿਨਾਉਣ ਵਿਚ ਕੀਤੀਆਂ। ਕਰਕੇ ਸੰਨ ੧੯੧੪ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਇਹ ਮੰਨੀ ਪਰਮੰਨੀ ਗਲ ਸੀ ਬਲਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਲਤੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਲਹਿਰ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਡੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਘੋਲ ਵਿਚ ਤੁਰਕੀ ਜਰਮਨੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੇ ਜਿਤਨੀ ਨੇੜੇ ਪੁਜ ਗਈ, ਉਹ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਵੇਗਾ, ਅਤੇ ਹੋਇਆ ਵੀ ਇਵੇਂ । ਤੁਰਕੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਉਕਤ ਮੁਖ ਫੈਸਲੇ ਦੇ ਠੀਕ ਹੋਣ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡਾ ਨਾ ਕੇਵਲ ਤੁਰਕੀ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ ਸੀ, ਉਹ ਸਬੂਤ ਹੈ । ਸਾਰੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਖਲੀਫਾ ਵੀ ਸੀ । ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ (ਅਤੇ ਜਰਮਨੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ) ਨੂੰ ਇਹ ਆਸ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫੀ ਠੋਸ ਦਲੀਲ ਜਾਪਦੀ ਸੀ ਕਿ ਹਿੰਦ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਗਵਾਂਢੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੇਸ ਆਪਣੇ ਖਲੀਫੇ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵਿਰੋਧੀ ਤਾਕਤਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣਗੇ । ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਉਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਖਾਤਰ ਗਵਾਂਢੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੇਸਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਾਬੂ ਰੱਖੀ ਰੱਖਣਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਮਰਾਜੀ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਕਿਤਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਵਿਟੱਸ਼ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੰਬੰਧੀ ਹਿੰਦ ਬਾਰੇ, ਹੋਈਆਂ ਤਕਰੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰੀਪੋਵਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਚਾਨਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਡਾਰਡਨਲਜ਼ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਇਸੇ ਖਾਤਰ ਕੀਤੀ ਗਈ*, ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਹਿੰਦ ਨੇ ਵਜ਼ੀਰ ਹਿੰਦ ਉਤੇ ੬ ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਤਾਰ ਰਾਹੀਂ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬਗਦਾਦ ਨੂੰ ਸਰ ਕਰਨਾ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਲਾਰਡ ਹਾਰਡਿੰਗ ਵੀ ਇਸ ਗਲ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵਿਰੋਧੀ ਅਫ਼ਗਾਨਸਤਾਨ ਠੀਕ ਹੀ ਖ਼ਤਰੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ। ੧੮੫੭ ਦੇ ਗਦਰ ਪਿਛੋਂ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵੇਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦਿਸ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਦੇਸ ਪਿਛਲੇ ਕਾਂਡ ਵਿਚ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਗਦਰ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵਿਰੋਧੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਸਾਥ ਪਾਰਟੀ ਸੰਸਾਰ ਯੁਧ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵਸੇ ਹੋਣ, ਨੂੰ ਦੇਣਗੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ, ਹਿੰਦ ਵਿਚ ਗਦਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਉਂ ਸੁਨੈਹਰੀ ਮੋਕਿਆ ਕੇਵਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦ ਵਿਚੋਂ ਕਢਣ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ, ਹਿੰਦ ਸਮਝਦੀ ਸੀ। ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਪਲੈਨ ਦਾ ਇਕ ਅੰਗ ਇਹ ਵੀ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਗਵਾਂਢੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਤਾਕਤਾਂ (ਖਾਸ ਕਰ ਸੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਵਿਚ ਇਨਕਲਾਬ ਵਾਸਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਲਈ ਸਰਹੱਦੀ ਕਬਾਇਲੀਆਂ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਲੋੜੀਂਦਾ ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਖਾਤਰ ਗਦਰੀ ਅਤੇ ਮੱਦਦ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਵਿਰੁਧ ਇਨਕਲਾਬੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਇਨਕਲਾਬੀ ਮੂਹਰਲੀ ਕਤਾਰ ਵਿਚ ਅਗੇ ਲਗਕੇ ਮਿਸਾਲ ਇਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅੰਗ ਬਣ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਵੱਖਰੀ ਗਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ । ਸੋ ਪਹਿਲਾ ਸੰਸਾਰ ਯੁੱਧ ਛਿੜਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਗਦਰ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਦੱਬਦਬੇ ਜਾਂ ਚਤਰ ਨੰਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੰਬ ਨਾ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਤਾਣ ਇਸ ਬੰਨੇ ਲਗ ਗਿਆ । ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਨਿਯਮਕ ਤੌਰ ਉਤੇ ਕਿਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਅਤੇ ਕਦ First Case, the Return to India, p. 5. ਹਿੰਦ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਜੱਥੇ ਭੇਜਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, *India in Parliament and Abroad, ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਗ ਸਕਿਆ। ਪਹਿਲੇ ਸਾਜਸ਼ ਕੇਸ ਦੇ 1917-1919), H. N. Mitra, pp. 29-35. Tofficial Reporte, Parliamentary Debates “ਸ ਕਾਂ ਵਿਚ ਦਿਤੇ ਗਏ ਬਹੁਤੇ ਵਾਕਿਆਤ, ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ (Lords), 1917, vol. xxv, pp. 734736. ਦੂਸਰੇ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਪਿਰ Prepwring for the Hardinge, p. 131. Migration ਅਤੇ The Return to India ਦੀਆਂ ਸੁਰਖੀਆਂ ੭: ਹੇਠ ਦਿਤੀ ਜਾਵਟੀਤ, ਵਿਵੇਂ ਗੇ ਚਲ। ਤੇਰਵਾਂ ਕਾਂਡਾਂ* ਗਦਰੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਦੇਸ ਵੱਲ ਵਹੀਰਾਂ Dyw y a Dital Library . org
